Kuvayı Milliye Efesi Çaylılı Koca Mehmet Efe, 1884 yılında Ödemiş, Çaylı’da doğdu. Arkadaşları ile karıştığı bir olay neticesinde zeybek olmuştur.

Çaylılı Koca Mehmet Efe, zeybek olduktan sonra arkadaşları ile birlikte bir zeybek çetesi kurmuş ve Ödemiş yöresinde zeybeklik yapmaya başlamıştır. Bir süre sonra Çakıcı Mehmet Efe’nin teklifi üzerine de kendisine katılmış ve beş yıl Çakıcı Efe’nin kızanlığını yapmıştır.

Ve dönemin en namlı efelerinden olan Çakıcı Mehmet Efe ile birlikte yıllarca zeybeklik yaptığı için bölgede tanınan ve sözü geçen bir zeybek haline gelmiştir.

‘‘Koca Mehmet Efe: Yıl 1905. Aydın’ın Kavaklı köyü deresinde arkadaşlarla atış talimi yapıyorduk. Çakıcı yukarıdan seslendi. Beni tanımış. Yanına vardık. Efe, ‘bana kızan olun’ dedi. Biz de kabul ettik. Yanında beş sene kaldım. Üç defa yüze indim. Efe beni bir ara Kara Ali’nin yanına muavin çeteye verdi. Bir müsademede yakalandık. Kara Ali’yi astılar. Beni 101 seneye mahkûm ettiler. Ağır ceza reisi benim için ‘bu babayiğit delikanlıya kıymayacağım’ demiş.’’ [1]

Çakıcı Mehmet Efe’nin baş kızanı Hacı Mustafa Efe’nin o günlerde af ile yüze inmesi sırasında Hacı Efe, affı için yaptığı görüşmelerde Çaylılı Koca Mehmet Efe’nin de adını  [2] vermiş ve aynı aftan yararlanmasını sağlamıştır. Bu durum üzerine Koca Mehmet Efe, gönüllü olarak cepheye gitmek isteyen mahkûmların affedilmesinden [3] yararlanarak Çanakkale Savaşı’na katılır.

Çanakkale’den gazi olarak dönen Koca Mehmet Efe, yurdun işgali üzerine önce Gökçen Hüseyin Efe ve Gökçen Efe’nin şehit olmasından sonra da Yörük Ali Efe birleşmiştir.

‘‘Koca Mehmet Efe: Çanakkale harbine gönüllü gittim. Kuvayı Milliye de Yörük Ali Efe’nin yanında vuruştum. Yörük Ali de Demirci Efe’ye bağlıydı. Biz Aydın köprüsünü tutuyorduk. Yörük Ali bana emmi derdi. ‘’ [4]

Demirci Mehmet Efe’nin verdiği görevleri de yerine getiren Koca Mehmet Efe, işgalcilere karşı yapılan baskınlara katılmış ve işgalciler yurttan atılıncaya kadar kahramanca savaşmıştır.

Koca Mehmet Efe, yöre halkından savaşamayacak derecede ihtiyar, sakat ve çocukların sağ salim Aydın tarafına göç etmelerini de sağlamış [5] ve bu uğurda mücadele ederken de kardeşi Tahir Efe’yi şehit vermiştir.

‘‘Yörük Ali Efe: Efe, düşmanla çarpışmak için bana gelmişti. Onu hemen tanıdım. Çocukluğumda dağda hayvanları güderken Çakıcı ve kızanları yanıma gelmişlerdi. Çaylılı Koca Mehmet Efe bana peynir ve ekmek vermişti. Yaşına ve eski bir tanınmış efe olmasından ona hürmette kusur etmedim.’’ [6]

İstiklal Madalyası [7] sahibi olan Çaylılı Koca Mehmet Efe zaferden sonra Çaylı soyadını almış, köyüne çekilmiş ve çiftçilik yapmaya başlamıştır.

Zaferden sonra Ödemiş Çaylılı Koca Mehmet Efe, ilerlemiş yaşına rağmen, zeybek halk oyunları hakkında düzenlenen çeşitli etkinliklere katılmış ve tecrübeleri ışığında gençlere efelik ruhunu anlatmış ve 23 Nisan 1959 yılında [8] vefat etmiştir. Milli Mücadele günlerindeki hizmetleri sebebi ile ismi Ödemiş’te bir sokağa verilmiştir. Efenin fotoğrafı, saati, kaması ve tüfeği ailesi tarafından Ödemiş Belediyesi Yıldız Kent Arşivi ve Müzesine bağışlanmıştır ve müzede sergilenmektedir.

***

Kaynakça:

[1] Üsküp, Şeref, Hey Gidinin Efesi, s: 43, 44. Hür Efe Matbaası, İzmir, 1988.

[2] Yavuz, Behiç Galip, Zeybekler, s: 155. ADD Ödemiş Şubesi Yayınları, İzmir, 2006.

[3] Üsküp, a.g.e. s: 47.

[4] Üsküp, a.g.e. s: 45

[5] Kaynak: T. C. Kiraz Kaymakamlığı:

http://www.kiraz.gov.tr/tarihce

[6] Üsküp Şeref, Milli Mücadele’de Efeler, s: 170. Hür Efe Gazete ve Matbaası, İzmir, 1992.

[7] Üsküp, Hey Gidinin Efesi, s: 47.

[8] Yerel araştırma: Şahin Efe Yılmaz.

* Fotoğraf arşiv: Ödemiş Yıldız Kent Arşivi ve Müzesi.