ÖZEL AMAÇLI KIRSAL KALKINMA PROJELERİ

Ülkemizde özel amaçlı kırsal kalkınma projeleri de geliştirilmiştir Bunlara örnek verilmek gerekirse;

Çorum Çankırı Kırsal Kalkınma Projesi (1976-1984), Erzurum Kırsal Kalkınma Projesi (1982-1989), Bingöl-Muş Kırsal Kalkınma Projesi (1990-1999), Yozgat Kırsal Kalkınma Projesi (1991-1998),

Erzincan-Sivas Kırsal Kalkınma Projesi (2004-2010), Ordu-Giresun Kırsal Kalkınma Projesi (1998-2005),

Tarımsal Yayım ve Uygulamalı Araştırma Projeleri, Doğu Anadolu Havza Geliştirme Projesi, Ortak Ormancılık İçin Uygun Metotların Geliştirilmesi Projesi, Anadolu Su Havzaları Rehabilitasyon Projesi,

Köy Bazlı Katılımcı Yatırımcı Programı, Kırsal Alanda Sosyal Destek Projesi’dir.

Ayrıca Ülkemizde Bölgesel Kalkınma Projeleri uygulanmaya çalışılmıştır. Bunlar sırası ile;
Doğu Anadolu Projesi (DAP)

DAP Proje alanı, sosyal ve ekonomik açılardan geri kalmış Doğu Anadolu Bölgesi’nde bulunan 16 ili kapsamaktadır. Bu iller: Ağrı, Ardahan, Bingöl, Bitlis, Bayburt, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Gümüşhane, Hakkâri, Iğdır, Kars, Malatya, Muş, Tunceli ve Van’dır. Bölge, ülke yüzölçümünün % 20,4’ünü kapsamaktadır.

Doğu Karadeniz Bölgesel Gelişme Projesi (DOKAP)

DOKAP, Türkiye’nin geri kalmış bölgelerinden biri olan ve 1997 yılı nüfus sayımına göre en çok göç veren Doğu Karadeniz Bölgesi için hazırlanmış olup; Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize, Trabzon ve Bayburt illerini kapsamaktadır. Projenin ana amacı, söz konusu bölgenin geri kalmışlığını gidermek ve Türkiye’nin uluslararası konumunu güçlendirmektir. 1999 yılında Japon Uluslararası İşbirliği Ajansı ile (JICA) işbirliği yapılarak projeye başlanmış ve proje 2000 yılında tamamlanmıştır. Projenin hedef yılı 2020’dir. Proje alanı 39.361 km², toplam nüfus ise 3,2 milyondur.

Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP)

Güneydoğu Anadolu Projesi başlangıçta Fırat ve Dicle nehir havzasında sulama ve hidroelektrik enerji üretimine yönelik 13 proje paketini kapsayan bir enerji ve sulama projesi olarak planlanmış ve kapsamında 22 baraj, 19 hidroelektrik santrali ve 1,7 milyon hektar sulama şebekesinin yapılması öngörülmüştür.

Bu kadar proje ve plan uygulanmasına karşın kırsalın devam eden sorunları nelerdir. Bunlara bakmakta yarar bulunmaktadır. Örneğin Dünyada olduğu gibi Ülkemizde de çölleşme söz konusudur, su sorunları vardır. Kurak alanlarda sürdürülebilir kalkınma uygulamalarına ağırlık verilmesi zorunludur. Alçak basınçlı sulama sistemleri ile tasarruf sağlanması ve tarımsal meteorolojiden daha iyi yararlanılması gerekmektedir. Araştırma ve geliştirmeye ihtiyaç bulunmaktadır. Arazilerin yükseklik farkından yararlanılarak ürünlerin pazarda kalma sürelerinin artırılması gerekmektedir. Biyolojik ve Entegre Mücadeleye ağırlık verilmesi zorunludur. Tarımsal biyoteknoloji çalışmaları yanında biyoçeşitliliğin yok edilişinin önlenmesi, yerli tohum üretimine ağırlık verilmesi, Devlet Üretme Çiftlikleri’nin amacı dışında kullanılmasının önüne geçilmesi kırsal kalkınma için önemli noktalardır. Ayrıca kırsalın kanunla yok edilmesi engellenmelidir. 6 Aralık 2012 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “14 ilde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Altı İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” ile bir gecede kırsal nüfusu % 50’den fazla azalmış, yani bu nüfus şehirleşmiştir. 2011 yılında nüfusun % 23,2’si kırsalda yaşarken, 2012 yılı sonu itibarıyla kanun ile birlikte bu oran kağıt üzerinde % 9,0’a düşürülmüştür. Meralar, köyün ortak alanları Büyükşehrin tasarrufu altına girmiştir. Dolayısı ile topraklar sermayenin insafına terkedilmiştir.

Atatürk’ün “Köylü milletin efendisidir!” sözü çalakalem, gönül almak için öylesine söylenmiş bir söz değildir. Kırsalda yaşamın desteklenmesi gerektiğinin veciz bir ifadesidir.

Yukarıda yapılan açıklamalara göre Kırsal Kalkınma Modellerinin değerlendirilmesinin yapılması halinde karşımıza önemli gerçekler çıkmaktadır. Örneğin Toplum Kalkınması Modellerinin pek çoğu halk katılımını içermemiştir. Toplum Kalkınması modelinde dahi, uygulamadaki tepeden inmeci yaklaşımlar başarısızlığı getirmiştir. Toplum Kalkınması modeli ilçe düzeyinde, diğer modeller köy veya köy grupları düzeyinde yürütülmüştür. Modeller bölge/havza planlama kapsamında oluşturulmamıştır. Modellerde kırsal alan, sosyal, ekonomik, kültürel ve doğal boyutları ile bir bütün olarak ve geniş kapsamlı bir yaklaşımla ele alınmamıştır. Modellerin hazırlanmasında ana politika, kırsal yerleşmelere hizmet sağlamak olmuştur. Tarım politikaları ile modeller arasında ilişki oluşturulamamıştır. Modellerin uygulanacağı alanların yer seçiminde genellikle siyasiler etkili olmuştur. Modellerin hazırlanmasında bölgesel ve yerel farklılıklar dikkate alınmamıştır. Merkezi idare tarafından hazırlanmış ve yürütülmüş, yerel yönetimlere bu süreçlerde aktif rol verilmemiştir. Modellerin hazırlanmasında ve uygulanmasında, koordinasyon ve işbirliği yetersizlikleri olmuştur. Modellerin hazırlık aşamasında geniş kapsamlı ve ayrıntılı sosyo-ekonomik ve doğal verilere dayalı incelemeler yapılmamıştır. Kır ve kent bütünleşmesi sağlanmamış, kırsal kalkınma kentlerden ayrı düşünülmüştür. Uygulaması sırasında ve uygulama sonrasında değerlendirme çalışmaları yeterince yapılamamıştır. Edinilen deneyimler yeni çalışmalara aktarılmamıştır. Uygulanmakta olan bir modelin kesin sonuçları alınmadan, başka bir modelin uygulamasına geçilmiştir. Üretici örgütlenmelerine gereken önem verilmemiştir. Modellerin uygulama sürecinde çalışacak deneyimli personel sıkıntısı yaşanmıştır. Modellerin projelendirilmesinde ve uygulanmasında maddi olanaklar kısıtlı olmuştur.

Sonuç

Yukarıda açıklanmaya çalışılan sorunlara bakıldığında kırsalın bilerek veya bilmeyerek boşaltılması toprakların sermayenin eline geçmesine olanak tanınmıştır. Trakya kadar bir alanın üretimden kopmasına neden olmuştur. Türk tarımı uluslararası finans kuruluşlarının, Dünya Ticaret Örgütü, IMF ve Dünya Bankası ile AB giriş sürecinde Ortak Tarım Politikasının etkisi altına girmiştir. Gelir dağılımındaki adaletsizlik nedeni ile kırsal kesim kentlerde yaşamaya zorlanmıştır. Tarım ürünleri fiyatlarının dünya fiyatlarına bağlanması maliyet eşitsizliği nedeni ile rekabet şansını üreticinin elinden almıştır. Kırsal kesim örgütlenemediği için yaşamları hükümetlerin insafına bırakılmıştır. Üreticiye, AB ve ABD düzeyinde destek verilmediği için üretici serbest piyasa ekonomisinin çarkları arasında ezilmeye mahkûm edilmiştir. Karar vericiler tarafından tarımın stratejik, ekonomik, sosyal ve kültürel açıdan büyük öneme sahip olduğu göz ardı edilmiştir.

Oysa Kırsal Kalkınma için çözüme ihtiyaç bulunmaktadır. Buna göre kentlerdeki kırsal kesimin köye dönüşünü sağlayacak tedbirler alınmalıdır. Buna göre;

a) Kırsal kesimde yaşayanlara her türlü vergi muafiyeti getirilmelidir.

b) Kırsal kesimde yaşayanların üretimde görev alacak gençlerinden birisinin Ziraat Fakültelerine sınavsız alınmaları sağlanmalıdır.

c) Kooperatifler güçlendirilmeli ve bunun için eğitim seferberliği yapılmalı kooperatiflerin uzmanlar tarafından yönetilmesi sağlanmalıdır.

d) Üreticinin ürünlerini doğrudan Devlet satın almalı ve serbest piyasada değerlendirmelidir.

e) Kırsala yönelik projelerde yerel yönetimlere sorumluluk ve üreticilere yer verilmelidir.

f) Bakanlık yol gösterici olmalı üretici ile rekabet eder durumdan uzaklaşmalıdır.

g) Devlet Üretme çiftliklerinin amacı dışında kullanımının acilen önlenmesi gerekmektedir.

Yararlanılan Kaynaklar

Anonim (1991). Yozgat Kırsal Kalkınma Projesi. Ankara: Tarım ve Köy işleri Bakanlığı.

Abay, C. ve Çıkın, A. (1996). Kırsal Kalkınmaya İlişkin Çeşitli Yaklaşımlar İçinde Rehovot Yaklaşımı ve Başarı Koşulları. Türkiye 1. Tarım Ekonomisi Kongresi,  430-434.

Akın, S. ve Yıldız, F.F. (2005). Bölgesel Kalkınma Ajansları Ve Türk Tarımına Etkileri, Türktarım Dergisi, Sayı: 163, s.38-44, Ankara.

Altın, H. (2003). Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi Köy Politikaları (1950-2000).  Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, İzmir.

Amnon Rubinstein, “Return of the kibbutzim,” Jerusalem Post, (July 10, 2007); Israeli Foreign Ministry

Anonim (2000). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Kırsal Kalkınma Özel İhtisas Komisyonu Raporu.

Anonim (2002). Yozgat Tarım Master Planı. Yozgat: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı

Anonim (2005). Dokuzuncu Kalkınma Planı 16.2 no.lu Kırsal Kalkınma Politikaları

Aynur Gül Karahan (2015). Atatürk Dönemi ve Sonrasında Tarım Politikalarındaki Değişimin Gıda Sanayisine Yansımaları (1923-1960) Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.

Bayraç, H.N. ve Yenilmez, F. (2005). Türkiye ve AB Tarım Sektörleri Karşılaştırması. Ekonomik

Beş Yıllık Kalkınma Planı Tarımsal Politikalar ve Yapısal Düzenlemeler Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara: DPT.

Boratav, K. (2004). Tarımsal Yapılar ve Kapitalizm İmge Kitap Evi Yayınları 3. Baskı.269 sayfa

Cengiz, T. (2003). Peyzaj Değerlerinin Korunmasına Yönelik Kırsal Kalkınma Modeli Üzerine Bir Araştırma: Seben İlçesi (Bolu) Alpağut Köyü Örneği. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara.

Çalışkan V. Türkeş, M. (2005). DTÖ’nün Ekonomi Politiği ve Türkiye Tarımı Üzerindeki Etkileri. Türktarım, 162, 24-31.

Geray, C. (1967). Toplum Kalkınması Deneme Çalışmaları Bünyan Örneği. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi

Geray, C. (1974). Planlı Dönemde Köye Yönelik Çalışmalar. Ankara: TODAİE Yayınları.

Gülçubuk, B. (1997). Kırsal Kalınma çalışmalarında Türkiye Kalkınma Vakfı’nın Yeri ve İşlevi (Bu Kuruluşun Uzunyayla Uygulaması). Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara.

Gülçubuk, B. (2015). “Tarım ve Kırsal Alanların Geleceğinde Büyükşehir Kanunu: Bir Tehdit mi, Bir Fırsat mı?”. Adana Kent Sorunları Sempozyumu-3, TMMOB, 22-23.Mayıs.2015, Adana

Gülçubuk, B., (2016). “Dünyanın Ve İnsanlığın Geleceği İçin: Aile Çiftçiliği”. PANKOBİRLİK Dergisi, Sayı:107, s:22-27, Ankara.

Gökhan Günaydın, (2006). Avrupa Birliği Genişleme Sürecinde Türkiye Kırsal ve Tarımsal Politikalar, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, T.C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü Yönetim Bilimleri Anabilim Dalı.

Hürriyet Öğdül, Erdem Erbaş, S. Demet Kap ,Teoman Tekkökoğlu (2010). Köy Kanunu Tasarı Taslağı Hakkında Görüş Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi  Şehir Ve Bölge Planlama Bölümü.

Kaymakçı, Mustafa (2015). Siyasi Partilerin Tarım Politikaları Nasıl Olmalı Süt Dünyası Dergisi hhtp//www.sutdunyasi.com/dergi/

Kaymakçı, Mustafa (2016). Tarımda Havza Modeli Süt Dünyası Dergisi hhtp//www.sutdunyasi.com/dergi/

Taraklı, D. (1993). Kalkınma, Tarım ve Sanayi İlişkileri. Kırsal Sempozyumu.  Ankara: DPT.

Türkeş, M. (2005). DTÖ’nün Ekonomi Politiği ve Türkiye Tarımı Üzerindeki Etkileri. Türktarım, 162, 24.

Ahmet Ay, Sinem Yapar (2005). Dünya Ticaret Örgütü Tarım Anlaşması ve Türkiye Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı 13, 57-80.

Tütengil, C.O. (1975). 100 Soruda Kırsal Türkiye’nin Yapısı ve Sorunları. İstanbul:  Gerçek Yayınları.

Yıldırak, N. Gülçubuk, B. ve Gün, S. (1995). Tarımsal Nüfus ve Yapısal Dönüşüm. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Teknik Kongresi, 26, 97-114.

Yücer, A.A. (2005). AB Üyeliğinin Türk Tarımına Olası Etkileri. Türktarım 28-31.

Yücer, A.A. (2005). Dünya Ticaret Örgütü İleri Tarım Müzakereleri ve Türkiye.  Türktarım, 162, 32-37.

Zühre ÇELİK 2006.Türkiye’de Kırsal Planlama Politikalarının Geliştirilmesi Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, Şehir Planlama Ana Bilim Dalı 255 sayfa.