Kırsal kalkınma genel anlamda toplum içindeki bireylerin refahını artırmak ve mevcut kaynakların sürdürülebilir şekilde kullanımını sağlamaktır. Refahın artırılmasına etki eden çeşitli faktörler bulunmaktadır. Bunlar arasında doğal kaynaklar, mali kaynaklar, insan kaynakları ve sosyal kaynaklardır. Tarımsal gelişim, kırsalda alt yapı, tarımsal işletmeler ve pazarlama faaliyetlerini kapsamaktadır.

Toplum kalkınması, halk katılımına önem veren, kalkınmada tarımı ön plana çıkarmayı amaçlayan eğitsel bir süreçtir. Önceleri bireylerin, demokratik ikna yöntemine ağırlık veren davranış, düşünce ve gelirlerinin artırılması esas alan kalkınma, son yıllarda daha çok insanların yaşam kalitesinde meydana gelen değişim olarak açıklanmaktadır.

Günümüzde tüm dünyada kırsal kalkınma politikalarının ana hedefleri; Artan nüfusun beslenme ihtiyacının karşılanması, üretimde riskin azaltılması, toprak ve su varlığının geleceği gözeten biçimde akılcı kullanımı, tarımda çalışanlara yeterli ve düzenli gelir ve refah temin edilmesi, kırsal kesimin kalkındırılması, dış ticaretin geliştirilmesi ve kendine yeterlilik oranının yükseltilmesi biçiminde sıralanmaktadır. Bir başka anlatımla tarım politikaları sadece üretimi ve ekonomik büyümeyi değil sosyal, kültürel, örgütsel boyutları da kapsamaktadır.

Dünyanın 18. büyük ekonomisi olarak gösterilen ülkemiz, 7. büyük tarım ekonomisine sahiptir. Buna karşın Birlemiş Milletler İnsani Gelişmişlik Endeksinde dünyada 72. sırada yer almaktadır. Tarımda kişi başına düşen milli gelir 3.000 ABD Doları civarındadır. TUİK tarafından 10.850 ABD Doları kişi başı milli gelir açıklansa da kırsalda yoksulluk egemendir.  Bunun anlamı salt büyüme yaklaşımı, önceliği insana vermemekte ve kırsalın ise yanından geçmemektedir. Genel anlamda ülkeler, gerek bulundukları jeopolitik konumları itibariyle gerekse doğal kaynaklara yakınlık ve uzaklıkları nedeniyle gelişmelerinde farklılık gösterebilmektedir. Ama bu denli farklılığı anlamak zordur.

Kırsal kalkınma dünyada büyük önem arzetmektedir. 1990’lardan bu yana örneklere bakılacak olursa eski Yugoslavya’da Ortak Çiftlikleri (Collective Farming) görmekteyiz. Yugoslavya’da hükümet politikası olarak 2. Dünya Savaşı’ndan önce 10-25 hektar araziye sahip olanların arazileri bir araya toplanarak ortak çiftlikler kurulmuştur. Devletin sahibi olduğu bu çiftliklerde tarımsal kooperatifler aracılığı ile ülkenin ihtiyacı olan tarımsal ürünler belirli kotalar içinde üretilmiştir.

İsrail’de ise gönüllülük esasına dayanan ve komünist devletlerin sahip olduğu ortak çiftliklerden farklı kollektif çiftlikler oluşturulmuştur. Bunlar Kibutz ve Moşav’lardır.  Bu sistem tarımsal üretimin temelini oluşturmaktadır Kibutz ve Moşav’lar devlet tarafından desteklenmektedir.  Moşav’da üretim yapma kişilere önemli avantajlar sağlamaktadır.

Bunlar arasında;

1. Ürünün satış garantisi (amaca uygun),
2. Çocuklarından birinin Ziraat Fakültesi’ne sınavsız alınması,
3. Ortak araç kullanımı (traktör, kültüvatör, diskaro vb),
4. Özel araç alımında muafiyetler,
5. Gelir artırıcı faaliyetlerin Devlet tarafından desteklenmesi yer almaktadır.

Fransa’da geleneksel kırsal kalkınma politikaları, tarım işletmelerinin modernize edilmesi ve arazi bozulmalarının önlenmesi için arazi kullanım planlarının yapılması ve diğer alt yapı düzenlemeleri esasına göre şekillendirilmiştir. Kırsal alanda yapılan uygulamalar; ticaret, sanayi, turizm, çevre koruma, el sanatları ve eğitimle de ilişkilendirilerek yerel yönetimlerin kırsal kalkınmaya desteklerinin arttırılmasıyla başarıya ulaşmıştır.

Eyalet sistemiyle yönetilen A.B.D.’de her eyaletin (genelde A.B.D.’nin iç kesimleri daha az gelişmiştir) kırsal kalkınma programında farklılıklar bulunmaktadır. Kırsal kalkınma ve tarımsal yayım hizmetlerini, sivil toplum örgütlerinin yanı sıra üniversitelere bağlı kırsal kalkınma ve tarımsal yayım grupları üstlenmiştir. USDA ve Land Grand Üniversitelerde ortak çalışmalara ağırlık verilmiştir. A.B.D.’de kırsal kalkınma çalışmaları yarı özerk olarak düşünülmelidir. Bunlar içinde Nebraska örneği ayrı bir önem taşımaktadır. Nebraska örneği incelendiğinde kırsal kesimde yaşayanların %90’ı en az lise diplomasına sahiptir. İşletmelerin %60’ının yıllık geliri ortalama 40.000 $’dır.

Latin Amerika’da (gerek devlet destekli gerekse dış kaynak destekli) kırsal kalkınma projeleri kapsamında kırsal mali piyasalara yönelik politik önlemler alınmaktadır. Bu kapsamda hükümetler kırsal alanlardaki sigortacılık ve bankacılık alanındaki rollerini azaltarak bu alanlarda özel girişimlere destek sağlamaktadır. Örneğin 1990-94 yılları arasında Kolombiya’da mevcut kırsal kalkınma bankaları ve kredi kurumlarının reel faiz oranları azaltılmış, bu kurumların yeniden yapılandırılması yoluna gidilmiştir.

Avrupa Birliği’nde kırsal kalkınma politikalarının esasını iki temel politika oluşturmaktadır. Bunlardan biri Roma Antlaşması, diğeri ise 1970’lerin ortalarında Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu ile oluşturulan Avrupa Birliği’nin bölgesel politikasıdır. Bu iki temel politika, kırsal alanları belirli bir ekonomik düzeye getirmek için stratejiler oluşturulmasını sağlamıştır. Kırsal kalkınma programlarının finansmanı üç fondan sağlanmaktadır. Bunlar; Avrupa Kırsal Kalkınma Fonu (ERDF), Avrupa Yapısal Fonu (ESF) ve Tarımsal Garanti ve Yön Verme Fonu (EAGGF)’nın Yön Verme Bölümü’dür. Bu üç fonun tarımsal ve kırsal kalkınmanın sağlanması için belirlediği amaçlar şunlardır:

a) Tarım ve orman ürünlerinin gelişimine bağlı olarak kırsal altyapının geliştirilmesi,

b) Köylerin yenilenmesi ve kalkınması, kırsal dokunun bozulmasının engellenmesi ve rehabilitasyonu,

c) Kişisel veya mer’a gibi kollektif arazi parçalarının geliştirilmesi,

d) Drenaj sistemlerinin düzenlenmesi,

e) Turistik el sanatları yatırımlarının teşvik edilmesi, kırsal turizmin geliştirilmesi,

f) Doğal koşullar nedeniyle zarar görmüş tarım ve orman ürünlerinin uygun koruma önlemleriyle korunması,

g) Çevrenin korunması ve kırsal yerleşimlerin altyapı sistemlerinin bakımının sağlanması,

h) Tarım ve orman ürünlerinin verimliliğini arttırmak ve kalitesini yükseltmek için araştırma-geliştirme ve bilgi sistemlerinin teknolojiye uygun bir şekilde kırsal kesime ulaştırılması şeklinde özetlenebilir.

Birleşmiş Milletler Kırsal Kalkınma Hedefleri tüm üye ülkelerin katılımı ile 2000 yılında Birleşmiş Milletler Binyıl Zirvesinde saptanmıştır. Buna göre zirve sonucunda yayınlanan Binyıl Bildirgesi’nde, mutlak yoksulluk ve açlığı yarı yarıya azaltmak, 2015 yılına kadar dünyanın her yerindeki kız ve erkek çocukların ilköğretimini eksiksiz olarak tamamlamasını sağlamak, toplumsal cinsiyet eşitsizliğini ilk ve orta öğretimde tercihen 2005 yılına kadar ve eğitimin her düzeyinde 2015 yılına kadar ortadan kaldırmak, beş yaş altı çocukların ölümlerini 2/3 oranında azaltmak, çevresel sürdürülebilirliği sağlamak ve kalkınma için küresel ortaklıklar belirlemek amaçlanmıştır.

OECD ülkelerinde ise kırsal kalkınmaya verilen önem 1980’lerden sonra artmıştır. Üye ülkeler, kırsal kalkınma programlarında tarım sektörü yanında kırsal kesimi içine alan politikalara da yer vermişlerdir. Özellikle doğal ve kültürel varlıkların ekonomik potansiyelinin geliştirilmesi ve kırsal ekonominin çeşitlendirilmesi, kırsal alanı küresel ekonomide rekabetçi kılacak yeni faaliyetlerin araştırılması, bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmelerin sunduğu fırsatlardan yararlanılması 1987 tarihli OECD Bakanlar Konseyi Bildirisi’nde yer bulmuştur.

Dünya’da kırsalla ilişkili politika süreçlerine bakıldığında ilginç aşamalar görülmektedir. Buna göre;

1950 İkili Ekonomik Model ile modernizasyon ve geri kalmış tarım topluluklarının kalkındırılması,

1960 dönüşüm yaklaşımı, teknoloji transferi, mekanizasyon, tarımsal büyüme, tarımın büyümede rolü, yeşil devrim, rasyonel köylüler,

1970 bütünleşik kırsal kalkınma, devlet tarım politikaları, devlet destekli kredilendirme, yeşil devrim,

1980 serbest pazar, hükümet dışı organizasyonlarda artış, hızlı kırsal değerlendirme, tarımsal sistem araştırmaları, gıda güvenliği ve açlık araştırmaları, üretim olarak değil süreç olarak kırsal kalkınma, yoksulluğu azaltma, kalkınmada kadın,

1990 mikro kredilendirme, katılımcı kırsal değerlendirme, aktör odaklı kırsal kalkınma, paydaş analizleri, kırsal güvenlik ağları, cinsiyet ve kalkınma, çevre ve sürdürülebilirlik, yoksulluğu azaltma,

2000 sürdürülebilir gelişme, iyi yönetim, yerelleşme, katılım eleştirileri, sektör yaklaşımları, sosyal koruma ve yoksulluğu yok etme olarak ifade edilmektedir.

Yararlanılan Kaynaklar

Anonim (1991). Yozgat Kırsal Kalkınma Projesi. Ankara: Tarım ve Köy işleri Bakanlığı.

Abay, C. ve Çıkın, A. (1996). Kırsal Kalkınmaya İlişkin Çeşitli Yaklaşımlar İçinde Rehovot Yaklaşımı ve Başarı Koşulları. Türkiye 1. Tarım Ekonomisi Kongresi,  430-434.

Akın, S. ve Yıldız, F.F. (2005). Bölgesel Kalkınma Ajansları Ve Türk Tarımına Etkileri, Türktarım Dergisi, Sayı: 163, s.38-44, Ankara.

Altın, H. (2003). Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi Köy Politikaları (1950-2000).  Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, İzmir.

Amnon Rubinstein, “Return of the kibbutzim,” Jerusalem Post, (July 10, 2007); Israeli Foreign Ministry

Anonim (2000). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Kırsal Kalkınma Özel İhtisas Komisyonu Raporu.

Anonim (2002). Yozgat Tarım Master Planı. Yozgat: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı

Anonim (2005). Dokuzuncu Kalkınma Planı 16.2 no.lu Kırsal Kalkınma Politikaları

Aynur Gül Karahan (2015). Atatürk Dönemi ve Sonrasında Tarım Politikalarındaki Değişimin Gıda Sanayisine Yansımaları (1923-1960) Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.

Bayraç, H.N. ve Yenilmez, F. (2005). Türkiye ve AB Tarım Sektörleri Karşılaştırması. Ekonomik

Beş Yıllık Kalkınma Planı Tarımsal Politikalar ve Yapısal Düzenlemeler Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara: DPT.

Boratav, K. (2004). Tarımsal Yapılar ve Kapitalizm İmge Kitap Evi Yayınları 3. Baskı.269 sayfa

Cengiz, T. (2003). Peyzaj Değerlerinin Korunmasına Yönelik Kırsal Kalkınma Modeli Üzerine Bir Araştırma: Seben İlçesi (Bolu) Alpağut Köyü Örneği. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara.

Çalışkan V. Türkeş, M. (2005). DTÖ’nün Ekonomi Politiği ve Türkiye Tarımı Üzerindeki Etkileri. Türktarım, 162, 24-31.

Geray, C. (1967). Toplum Kalkınması Deneme Çalışmaları Bünyan Örneği. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi

Geray, C. (1974). Planlı Dönemde Köye Yönelik Çalışmalar. Ankara: TODAİE Yayınları.

Gülçubuk, B. (1997). Kırsal Kalınma çalışmalarında Türkiye Kalkınma Vakfı’nın Yeri ve İşlevi (Bu Kuruluşun Uzunyayla Uygulaması). Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara.

Gülçubuk, B. (2015). “Tarım ve Kırsal Alanların Geleceğinde Büyükşehir Kanunu: Bir Tehdit mi, Bir Fırsat mı?”. Adana Kent Sorunları Sempozyumu-3, TMMOB, 22-23.Mayıs.2015, Adana

Gülçubuk, B., (2016). “Dünyanın Ve İnsanlığın Geleceği İçin: Aile Çiftçiliği”. PANKOBİRLİK Dergisi, Sayı:107, s:22-27, Ankara.

Gökhan Günaydın, (2006). Avrupa Birliği Genişleme Sürecinde Türkiye Kırsal ve Tarımsal Politikalar, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, T.C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü Yönetim Bilimleri Anabilim Dalı.

Hürriyet Öğdül, Erdem Erbaş, S. Demet Kap ,Teoman Tekkökoğlu (2010). Köy Kanunu Tasarı Taslağı Hakkında Görüş Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi  Şehir Ve Bölge Planlama Bölümü.

Kaymakçı, Mustafa (2015). Siyasi Partilerin Tarım Politikaları Nasıl Olmalı Süt Dünyası Dergisi hhtp//www.sutdunyasi.com/dergi/

Kaymakçı, Mustafa (2016). Tarımda Havza Modeli Süt Dünyası Dergisi hhtp//www.sutdunyasi.com/dergi/

Taraklı, D. (1993). Kalkınma, Tarım ve Sanayi İlişkileri. Kırsal Sempozyumu.  Ankara: DPT.

Türkeş, M. (2005). DTÖ’nün Ekonomi Politiği ve Türkiye Tarımı Üzerindeki Etkileri. Türktarım, 162, 24.

Ahmet Ay, Sinem Yapar (2005). Dünya Ticaret Örgütü Tarım Anlaşması ve Türkiye Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı 13, 57-80.

Tütengil, C.O. (1975). 100 Soruda Kırsal Türkiye’nin Yapısı ve Sorunları. İstanbul:  Gerçek Yayınları.

Yıldırak, N. Gülçubuk, B. ve Gün, S. (1995). Tarımsal Nüfus ve Yapısal Dönüşüm. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Teknik Kongresi, 26, 97-114.

Yücer, A.A. (2005). AB Üyeliğinin Türk Tarımına Olası Etkileri. Türktarım 28-31.

Yücer, A.A. (2005). Dünya Ticaret Örgütü İleri Tarım Müzakereleri ve Türkiye.  Türktarım, 162, 32-37.

Zühre ÇELİK 2006.Türkiye’de Kırsal Planlama Politikalarının Geliştirilmesi Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, Şehir Planlama Ana Bilim Dalı 255 sayfa.