1919 yılında yurdumuzun işgali üzerine vatansever subaylar, efeler, Millî Mücadele fedaileri, akıncıları, mücahitleri, serdengeçti olmuşlar ve Kuvayı Milliye çatısı altında milletimizi korumak için savaşmaya başlamışlardır. Bu süreçte Aydın, Menteşe ve Havalisi Umum Kumandanlığı görevini alan Demirci Mehmet Efe, bölgedeki tüm zeybeklere efelik yapmaya başlamıştır. O yıllarda Aydın 57. Tümen Komutanı olan Miralay Mehmet Şefik Aker Bey ve Nazilli Jandarma Komutanı olan Yüzbaşı Nuri Bey dahi Demirci Efe’nin askeri danışmanı olarak çalışmaya başlamışlardır. Ayrıca Refet Paşa, Celal Bayar, Mahmut Esat Bozkurt, Mehmet Şükrü Saraçoğlu gibi Türk siyasi hayatının önemli isimleri de o günlerde Demirci Efe’nin karargâhında danışmanlık yapmışlardır.

Bu sırada Haziran 1919 da Efe’ye, Mustafa Kemal imzalı bir telgraf gelir. Bu telgrafta Efe’den, Sivas’ta toplanacak olan Kongreye bir heyet yollaması istenmekte ve düşmana karşı yaptığı kahramanca savaşta kendisine başarılar dilenmektedir. Efe, Mustafa Kemal Paşa’nın daveti üzerine, Nazilli eşrafından Aydın Mebusu Hacı Süleyman Efendi başkanlığında üç kişilik bir heyet yolluyor Sivas’a. Paşa, bu heyeti kendisi karşılıyor ve kongre sırasında konuşurken, Aydın efelerinin hizmetlerini överek, alkışlatıyor. Daha sonra da heyete hediyeler veriyor ve Demirci Efe’ye yollatıyor. Demirci Efe ile birlikte işgalcilere karşı mücadele eden Hacı Süleyman Efendi, şehit Sinekçilerli Hacı Hasan Hüseyin Efe ve diğer tüm milli kahraman efelerimizi, isimsiz kahramanlarımızı, fedakâr kadınlarımızı da saygı ve minnetle yâd etmemiz gerekir… Zira işgal günlerinde Atatürk’ün Aydın bölgesinde görevlendirdiği Refet Paşa bir meclis konuşmasında şöyle diyor;

“Aydın cephesindeki tekmil kuvvet doğrudan doğruya milletin kalbinden taşıp toplanan bir kuvvettir. Burada hiçbir suni el olmadı ve hiçbir suni el bunu yaratmadı. Türk unsuru ve İslam kuvveti olarak tekmil kabiliyetini kendi kendisine gösterdi. Bunlar arasında orada kıymetli arkadaşım Demirci Mehmet Efe’nin ismini burada takdirle yâd etmeği bir vazife telakki ederim. Bu saf insan kendisi gibi diğer saf kahramanlarla ortaya atılarak hakikaten pek büyük gayret, pek büyük himmet gösterirken, hükümeti merkeziye kendilerine unvan olmak üzere, cani, şaki, hırsız gibi güzel güzel iltifat göndermekten hali kalmıyordu. Fakat bunlar azimlerini kırmadılar, daima müdafaa ettiler ve daima uğraştılar.’’

Mücadele yılları boyunca Demirci Efe, Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin emirlerini yerine getirmiş, bölgede teşkilatlanmayı gerçekleştirip, asayişi sağlamış, askerden kaçışları önlemiş, zararlı çetecilik faaliyetlerini bitirmiş, iç isyanları bastırmış, kendisine verilen vazifeleri, emri altındaki askerler, zeybekler ve gönüllü milis kuvvetler ile yerine getirmiştir. Bu görevleri yerine getirirken uyguladığı sert tedbirler eleştiriliyor olsa da o günün şartlarında Demirci Efe sadece milli vazifesini yapmıştır.

TBMM Reisi Mustafa Kemal Paşa’nın Demirci Mehmet Efe’ye yolladığı telgraf:

“Aydın ve Havalisi Kuvayı Millîye Umum Kumandanı Demirci Mehmet Efe kardeşime:

Kahraman efelerinizi size gönderiyorum. Aydın’ın bu doğru özlü ve fedakâr evlatları, Bolu ve Düzce havalisinde memleketimizi gâvurların esaretine düşürmeye çalışan hainleri pek kahramanca ve fedakârca bastırdılar. Vatanımıza büyük hizmetler ifa ettiler. Allah iki cihanda aziz etsin. Kendilerine ve umum kumandanları olan zat-ı alinize Büyük Millet Meclisi’nin kalbi ve samimi teşekküratını takdim eder, gözlerinizden öperim. Kardeşim efendim.

Ankara, 11 Haziran 1920

İmza: Büyük Millet Meclisi Reisi Mustafa Kemal.

1919 işgal günlerinde Aydın 57. Tümen Komutanı olan Miralay Mehmet Şefik Aker Bey, Genel Kurmay Başkanlığı tarafından yayınlanan İstiklal Harbinde 57. Tümen ve Aydın Milli Cidali adını verdiği hatıratında, Albay Demirci Efe’nin üstün hizmetlerini tüm detayları ile yazmıştır. Şefik Bey diyor ki;

“Aydın’ın çevresinde, imparatorluğun eksik bıraktığı sosyal terbiye ve gelenekten kaynaklanan ve zeybeklik taraftarı olan önemli bir ‘’Halk Partisi’’ vardır. Bu partinin mensupları devlete sadık olmalarına rağmen, zeybekliği kaldırmak isteyen devlet kuvvetlerine karşı zeybekleri koruyordu. Hükümetin zeybekliği kaldırmak için daima tahsis ettiği önemli kuvvetleri zeybekler karşısında aciz bırakan sebep, bu partinin gizli olarak zeybekliği tutmasından başka bir şey değildi. İşte Demirci Mehmet Efe, taraftarlığına dayandığı bu önemli partinin tabiri caizse, adeta temsilcisi ve o ruhun bir sembolü idi.’’

Efe’nin Millî Mücadele yıllarındaki hizmetleri, Şefik Bey’in hatıratında mevcuttur ve milli tarih için önemli olan eşyaları da Nazilli Belediyesi Etnografya Müzesi ile İstanbul Harbiye Askeri Müzesinde sergilenmektedir. Eski Aydın Valisi merhum Recep Yazıcıoğlu, 2001 yılında, Aydın Marangozlar Odasında yaptığı konuşmasında şöyle der:

“Yunan işgalinde bir Nazilli direnişi yaşar Aydın. Ama biz Nazilli Kongresini bilmeyiz. Nazilli Kongresini bizim tarihler de yazmaz. Oysa bir Nazilli direnişi vardır. Nazilli, bir kongre toplar ve burada mahalli bir hükümet kurar, hükümet. Bal gibi hükümet kurar! Vergi sağlar, para toplar, asker toplar ve Aydın bölgesinde ilk direnişi başlatır. Ve böylece Yunanlıları burada durdurur.’’

İşte merhum valimizin ifade ettiği o kuvvetlerin efesidir Demirci Efe! 1946 yılında kendisi ile yapılan bir röportajda Demirci Efe şöyle der:

“Halktan beni sevenler de çoktur. Bana kırgınlar da vardır. Fakat bu ikisi de yapılmış bir vazifenin, ödenmiş bir borcun yadigârıdır… Ben diye Şeytan söyler. Amma bizim yaptıklarımız arşivlerdedir. Bir gün tarih sahifelerinde intikal eder.’’

5 Şubat 1961 yılında vefat eden Demirci Efe’nin naaşı askeri tören ile Nazilli Eğriboyun Mezarlığına defnedilmiştir. Millî Mücadele günlerinde Sarı Zeybek Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün emrinde milletimiz için görev yapmış Kuvayı Milliye Efelerinin efesi ve komutanı, milli kahraman Albay Demirci Mehmet Efe’yi vefat yıl dönümünde saygı ile yad ediyoruz…

* Fotoğraf 1: Ziya Demirciefe Arşivi

* Fotoğraf 2: Demirci Mehmet Efe’nin cenazesi-Arşiv: Prof. Dr. Emine Gürsoy Naskali

– Fotoğraflar için Celal Bayar’ın torunu, Prof. Dr. Emine Gürsoy Naskali hocama teşekkürler.

* Makale için faydalanılan kaynaklar:

-Albay Mehmet Şefik Aker Hatıratı / 57. Tümen ve Aydın Millî Mücadelesi (1918-1920) Genel Kurmay Başkanlığı Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları

-1946-Efelerden Haber-Kemal Özkaynak

-1970-Demokrat İzmir Gazetesi / Naci Sadullah Daniş

-Albay Demirci Mehmet Efe / Şahin Efe Yılmaz