‘’Zeybekler ilk çağlarda faziletin, mertliğin ve Türk geleneğinin her yerde, en canlı misalini verirlerken sonraları bir türlü kendilerini toplayamamışlar, ev, bark, yurt, ocak kurmadan dağlarda yalnız silahlarına güvenerek (Serazad) yaşamaya devam etmişlerdir. Devlet idaresinin bozukluğu, Aşar-Mültezim (vergi) belası bütün ağırlığı ile köylünün omuzlarına binmiştir. Emek mukabilinde aldığına devede kulak bile denemez. Devlet bu ıstırabı hissedecek kabiliyette değildir. Bu durum karşısında tek çıkar yol, dağa çıkıp, zeybek olmaktır. Osmanlı Devleti’nin, gayesi ve sonucu meçhul uzun harplere girmektir. Bir defa kura çıkıp köyden askere gitti mi sağ kalırsa ihtiyarlayarak dönmekte ve ana, baba ocağı sönmüş bulmaktadır. Uzun vadeli bir askerliktense, çöllerde canını ekseriya gençliğini bırakıp gelmektense zeybek olmayı, Osmanlı’ya dirsek çevirmeyi tercih etmektedir.’’ [1]

Doğru kaynaklardan detaylı olarak incelendiğinde görülecektir ki devlet düşmanı değildir zeybekler. Kötü yönetime asidirler. Böylece zeybeklik yaşam biçimini seçen ve ilerleyen yıllarda da tecrübe sahibi oldukça kendi kızanlarına efelik-ağabeylik yapmaya başlayan 19.yüzyıl efelerinin hayatı, yurdun işgali ile birlikte kökten değişmiştir. Zira zeybekler tarihinde, işgal günlerinde ortaya çıkan Kuvayı Milliye Efeliği dediğimiz bir süreç vardır. İşgale karşı millet adına direniş gösteren zeybeklere Kuvayı Milliye Efesi, yiğitler millet için düşmana karşı savaşırken köylere saldırıp, köylüleri soyan ve eşi cephede şehit düşmüş kadınlara musallat olanlara yani efeliğin şanına leke sürenlere çalı kakıcı / sahte zeybek denilmiştir. Bu sebeple milletimizin evlatlarına öğretilmesi gereken zeybeklik süreci ve efelik özellikleri, işgal günlerindeki Efelik Ruhu-Kuvayı Milliye Efeliği sürecidir. Ve bu memlekette ne hikmetse kırk yıldır ismi şöhret olmuş efeler anlatılırken, Kuvayı Milliye Efeleri anlatılmaz! Mücadeleleri, çileleri, fedakarlıkları, hizmetleri, nasıl başarılı oldukları, iç-dış düşmanlara karşı yaşadıkları öğretilmez! Yani bir bakıma da dans öğretilir ama haksızlığa, kötü yönetime, kötü yöneticilere ve bozulmuş düzene boyun eğmeyip, hakkını savunanlar öğretilmez. Millî Mücadele günlerinde ne yaşadılar, neler yaptılar ve nasıl başardılar öğretilmez… Öğretmek isteyenler desteklenmez. Bu bilgiler okullarımızda işlenmez…

Kırk yıldır sinema filmleri, diziler, belgeseller çekilir, tiyatrolar hazırlanır, kitaplar yazılır, televizyon programları yapılır fakat hep aynı isimler üzerinden zeybeklik ve efeler anlatılır. Bundan olsa gerektir ki milletimizin evlatları içerisinde zeybeklik geleneğine hoş gözle bakmayanlar ve efeleri sevmeyenler vardır. Çünkü Kuvayı Milliye Efeliği onlara anlatılmamıştır! Yazanlar ya da kendince yaşatmaya çalışanlar arasında da yanlış yapanlar vardır. Sonuç itibari ile de Kuvayı Milliye Efelerine gereken saygı duyulmamaktadır. Halbuki her birisi kendi mıntıkalarında Sarı Zeybek Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün verdiği talimatlar doğrultusunda, işgale karşı savaşmış ve iç-dış tüm tehditlere direnmişlerdir. Millî Mücadele böylece başarılı olmuştur. ‘’Eğer bu kişiler binlerce kişilerle çarpışmayı ilk günden göze almamış olsalardı, Millî Mücadele’nin doğması da mümkün olmazdı.’’ [2]

Millete, milli kahramanlar doğru anlatılmazsa, milli kahramanların yaşadıkları öğretilmezse, milli kahramanların hatıraları yaşatılmazsa ve gençlerimizde milli tarih bilinci oluşturulmazsa, yarın ihtiyacımız olduğunda meydana yeni milli kahramanlar çıkaramayız… Bu sebeple yurdun dört bir yanında milletimiz için fedakârlık göstermiş tüm milli kahramanların hatıralarının yaşatılması için çalışmalıyız. Her Türk evladı, kendi yöresinde bu görevi yerine getirmelidir. Bu bizim milli görevimizdir… Bu görevi dosdoğru bir şekilde yerine getirenlere ben Atatürk’ün kızanları, Cumhuriyet Efeleri diyorum. Ve bu ruh hali ile görev yapan gençlerimizin çoğalmasını diliyorum…

[1] Efelerden Haber-1946-Kemal Özkaynak

[2] İstiklal Harbinde 57. Tümen ve Aydın Milli Cidali-Albay Mehmet Şefik Aker Hatıratı / 57. Tümen ve Aydın Millî Mücadelesi (1918-1920) Genel Kurmay Başkanlığı Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları

* Fotoğraf: İsimsiz kahramanlardan, zeybekliğin kanunlarını muhafaza etmiş ve efeliğin şanını yaşatmış olanlardan, Kuvayı Milliye Efelerinden İzmir-Ödemiş-Çaylılı Koca Memed Efe. (Zaferden sonra yaşlılık günlerinde hatıra için çekilmiş fotoğrafı) Arşiv: İzmir-Ödemiş Yıldız Kent Arşivi ve Müzesi