Twitter
Visit Us
YOUTUBE
YOUTUBE
LINKEDIN
Share

11 Şubat 1959 Zürih ve 19 Şubat 1959 Londra Antlaşmalarını müteakip kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti Yunanistan ve Kıbrıslı Rumların adayı Yunanistan’a bağlamak amacıyla 15 Ağustos 1974’de başlattıkları Nickos Samson askeri darbesiyle kendileri tarafından yıkılmış ve Türkiye’nin garantörlük hakkını kullanarak gerçekleştirdiği Kıbrıs Barış Harekâtını müteakip Kıbrıs Türk toplumu ve Kıbrıs Rum toplumu kendi coğrafi sınırları içinde kendi devletlerini kurmuşlardır.

Giriştikleri askeri darbe sonucunda adanın Türklerle Rumlar arasında bölünmesine neden olan Yunanistan ve GKRY, Kıbrıs Cumhuriyeti’ni bizzat kendilerinin yıktığı gerçeğini gözlerden saklayabilmek için 15 Temmuz 1974 askeri darbesine hiç değinmemekte ve Türk ordusunun Yunan/Rum darbesinden sonra garantörlük hakkına dayanarak icra ettiği 20 Temmuz 1974 Barış Harekâtını işgal olarak nitelendirerek Türk tarafını suçlamaktadır.

Başlangıçtan itibaren Yunan ve Rum yanlısı bir tutum izleyen AB (Avrupa Birliği) ise KKTC’nin varlığını ve ayrı bir devlet olarak kendi topraklarında yaşama isteğini görmezden gelerek 2004 yılında uluslararası hukuka, Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kurucu Anayasasına ve bizzat AB’nin kendi iç hukukuna aykırı şekilde GKRY’ni adanın tek yetkili  “devleti”  sıfatıyla AB’ye üye yapmıştır.[1]

AB uluslararası hukuku ve kendi iç hukukunu çiğneyerek GKRY’ni üye yapmasıyla ortaya çıkan gayr-ı hukuki duruma meşruiyet kazandırabilmek için KKTC’ni GKRY’ye bağlanmaya zorlamakta ve KKTC’ye uyguladığı haksız ambargolarla KKTC yönetimi ve halkı üzerinde baskı kurmaktadır.  AB bu kapsamda Türkiye’nin AB üyeliği başvurusunu da Türkiye’ye karşı şantaj vasıtası olarak kullanmaktadır.

AB’nin siyasi desteğini arkasına alan GKRY ise, KKTC’yi bir tür azınlık statüsünde kendisine bağlayarak Kıbrıs adasının tek temsilcisi sıfatıyla adanın tamamı üzerindeki ve etrafındaki ekonomik haklardan yararlanmak üzere İngiltere, Fransa, İtalya gibi AB ülkelerinin desteğinin yanı sıra ABD ile ve Akdeniz’deki İsrail ve MAC gibi komşu ülkelerle de işbirliğinde bulunmaktadır.

Bu kapsamda GKRY, komşularıyla MEB*  belirleme anlaşmaları imzalayarak önemli bir bölümü Türkiye Cumhuriyeti’nin Kıta Sahanlığı içinde kalan, diğer bir bölümü üzerinde ise KKTC’nin de hak sahibi olduğu alanlarda tek başına petrol ve doğal gaz arama çalışmaları yapmaya ve yabancı şirketlere arama ruhsatları vermeye başlamıştır. Böylece GKRY söz konusu ihaleleri kazanan şirketlerin mensubu bulundukları ülkelerin siyasi ve askeri güçlerinden de yararlanarak Türkiye’nin ve KKTC’nin söz konusu hukuksuzluğa müdahalesini önlemeye çalışmaktadır.[2]

Diğer yandan Yunanistan ve GKRY, Meis adası gibi adalara da MEB tanıyarak, Türkiye’nin açık denizlere erişimini kesmeye ve Türkiye’nin MEB’sini İskenderun Körfezi ile sınırlandırmaya, bir başka ifadeyle Türkiye’yi Anadolu kara sahasına hapsetmeye çalışmaktadır.[3]

GKRY’nin ihale açtığı parsellerin Türkiye’nin ve KKTC’nin deniz yetki alanlarıyla çakışması üzerine Türk Dışişleri Bakanlığı bir açıklama yaparak “Türkiye’nin bu alanlarda yabancı şirketlerin izinsiz petrol/doğalgaz arama/sondaj faaliyetlerinde bulunmalarına, bundan önce olduğu gibi bundan sonra da hiçbir şekilde müsaade etmeyeceğini ve kıta sahanlığındaki hak ve menfaatlerini korumak için gerekli her türlü tedbiri alacağını” bildirmiş ve ihale alan ülke ve şirketleri Ada’daki diğer kurucu halk olan Kıbrıs Türklerinin iradesini dikkate almaları ve Kıbrıs meselesinin çözüm sürecine olumsuz etkide bulunacak adımlar atmamaları konusunda uyarmıştır.[4]

Türkiye’ye karşı yeni müttefikler bulma arayışı içine giren ve diğer ülkelerle enerji ve askeri alanlarda işbirliği antlaşmaları imzalayan GKRY ve Yunanistan Doğu Akdeniz’de ortak düşman olarak gördükleri Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı ABD, İsrail, İngiltere, Fransa ve MAC ile ortak askeri tatbikatlar da yapmaya başlamıştır.[5]

Yunanistan/GKRY ile İsrail arasında bu kapsamda ortak toplantılar düzenlenmiş ve birçok anlaşma imzalanmıştır. 18 Şubat 2016’da İsrail’in Begin-Sedat Stratejik Araştırmalar Merkezi’nde düzenlenen toplantıda Yunanistan Savunma Bakanı Kammenos, Türkiye’yi eleştiren açıklamalar yapmıştır.[6]

Takip eden süreçte 5 Mayıs 2018 tarihinde GKRY lideri Anastasiadis ile Yunanistan Başbakanı Çipras ve İsrail Başbakanı Netanyahu, Lefkoşa’nın Rum kesiminde bir araya gelmiş ve yapılan toplantının ardından ortak basın toplantısı düzenlenmiştir. Basın toplantısında Rum lider Anastasiadis, Yunan başbakanı Çipras ile İsrail başbakanı Netanyahu’yu Kıbrıs sorunu konusundaki son gelişmeler hakkında bilgilendirdiğini, üç ülke arasındaki iş birliğinin artarak devam edeceğini ve Doğu Akdeniz Doğalgaz Boru Hattı Projesine (East Med) ilişkin anlaşmanın 2018 yılı içinde imzalanacağını bildirmiştir.[7] Daha sonra İtalya da projeye katılacağını açıklamıştır.[8]

Yunanistan/GKRY ile MAC arasında ise 2019 yılı Mayıs ayına kadar sekiz kez ortak zirve yapılmış ve 21 Kasım 2017 tarihinde üç ülke Lefkoşa’nın Rum kesiminde toplanarak Türkiye’yi hedef alan ortak bir beyanname yayımlamıştır.[9]

Türkiye’nin Rusya Federasyonu ile yakınlaşmasından ve “Türk Akımı” ve “Kuzey Akımı” projelerinden rahatsız olan ABD ise Kıbrıs’taki ve İsrail/Filistin bölgesindeki doğal gazı Kıbrıs-Girit-Yunanistan-İtalya üzerinden denizin altından Avrupa’ya bağlayacak bir boru hattını desteklemekte ve Türkiye’ye karşı Yunanistan ve GKRY’ne destek vermektedir.[10]

Bu konudaki niyetleri ABD Dışişleri Bakanlığı’nın web sitesinde de yer alan ABD’nin Enerji Bakanı Rick Perry, Türk Akımı ile Kuzey Akım-2 boru hatlarının yapımına muhalif olduklarını söyleyerek, “ABD’nin  Türk Akımı ve Kuzey Akım-2’ye karşı mücadelesini sürdürdüğünü açıklamıştır.[11]

GKRY/Yunanistan ikilisinin İsrail, ABD, MAC, İngiltere ve Fransa ile aralarındaki işbirliği askeri alanda da gelişmeler göstermiş ve ittifaka dâhil ülkeler gerek Akdeniz’de gerekse birbirinin topraklarında Türkiye’yi hedef alan ortak askeri tatbikatlar yapmaya başlamıştır.

Bu kapsamda Yunanistan ve GKRY ile ilişkilerini geliştiren Fransa ile GKRY arasında adada bir Fransız askeri üssü kurulması ve işbirliği yapılması konusunda 15 Mayıs 2019’da Paris’te bir de anlaşma imzalanmıştır. GKRY Savunma Bakanı Savvas Angelidis ile Fransa Savunma Bakanı Florence Parly arasında imzalanan işbirliği anlaşmasına göre Fransa GKRY’nin Mari’deki Evangelos Florakis deniz üssünü geliştirecek ve Fransa’nın Akdeniz’deki savaş gemileri* ve denizaltıları bu üsten askeri amaçlarla sürekli olarak yararlanacak, karşılığında Fransa GKRY Deniz Kuvvetlerini modernize edecek ve Fransız Total firmasına ait sondaj gemilerinin GKRY tarafından ihale açılan bölgelerde sondaj çalışmaları yapmasına karşı Türk deniz Kuvvetlerinin müdahalesini önleyecektir. [12] İmza töreni sırasında iki bakan arasında  Türkiye’nin GKRY’nin MEB alanındaki faaliyetlerinin önlenebilmesi için alınması gerekli tedbirlerin de ele alındığı ve Fransa Savunma Bakanının Türkiye’nin bölgedeki faaliyetlerini kınadığını ve GKRY’ne desteğini sürdüreceğini belirttiği açıklanmıştır.[13]

  1. GKRY VE YUNANİSTAN’IN ABD VE İSRAİL İLE İCRA ETTİKLERİ ORTAK ASKERİ TATBİKATLAR

2010 yılından beri İsrail ve ABD tarafından icra edilen Noble Dina adlı tatbikata 2011 yılında Yunanistan’ın da katılmasıyla takip eden yıllarda tatbikata üçlü olarak devam edilmiş, 2017 yılından itibaren GKRY de tatbikata katılmaya başlamıştır.

Noble Dina (Asil Dina) adı Tevrat’da geçen bir hikâyeden alınmıştır. Şekem, Yakup peygamberin kızı Dina’nın ırzına geçince Dina’nın kardeşleri birleşerek Şekem’in yaşadığı şehre giderler ve Şekemle birlikte şehrin bütün erkeklerini kılıçtan geçirerek Dina’nın öcünü alırlar.  Tatbikat senaryosunda Kıbrıs’ın Dina’yı temsil ettiği, Türkiye’nin Kıbrıs’a askeri müdahalesinin Şekem’in Dina’ya tecavüzünün yerine konulduğu ve Türkiye’den öç almak için ABD-İsrail-Yunanistan ve GKRY’nin birleştiği belirtilmektedir.[14]

26 Mart-5 Nisan 2012 tarihleri arasında İsrail, Yunanistan ve ABD deniz ve hava kuvvetlerinin katılımıyla icra edilen Noble Dina tatbikatında düşmanın (Türkiye) Doğu Akdeniz’deki doğalgaz üretim kuyularına yapacağı bir denizaltı ve hava taarruzuna karşı önlemlerin denendiği Yunanistan basınında yer almıştır.[15]

Tatbikat sırasında Kürecik’teki Amerikan radarından elde edilen bilgiler, tatbikata katılan ABD Aegis füzesavar gemilerine aktarılmıştır.[16]

Türkiye’yi düşman olarak kabul eden ve Türkiye’ye karşı yapılacak bir askeri harekâtın provasının yapıldığı bir tatbikatta Türkiye’nin NATO kullanımına tahsis ettiği Kürecik radarından alınan bilgilerin kullanılması söz konusu radarın ve radarda görevli ABD ve NATO personelinin mevcudiyetinin ve faaliyetlerinin sorgulanması ve radarın yabancı ülkelerin kullanımına kapatılması gerektiğini göstermektedir.

Noble Dina 2013 Tatbikatı 7-21 Mart 2013 tarihleri arasında[17], Noble Dina 2014 Tatbikatı 28 Mart-10 Nisan 2014 tarihleri arasında[18],  Noble Dina 2015 Tatbikatı 29 Nisan-14 Mayıs 2015 tarihleri arasında[19], Noble Dina 2016 Tatbikatı 31 Mart-14 Nisan 2016 tarihleri arasında[20], Noble Dina 2017 Tatbikatı 22 Şubat-6 Nisan 2017 tarihleri arasında[21],  Noble Dina 2018 Tatbikatı 19-29 Mart 2018 tarihleri arasında, ABD’nin Napoli’de konuşlu 6. Filosu ile İsrail’in, Yunanistan’ın ve GKRY’nin deniz ve hava kuvvetleri unsurlarının katılımıyla Yunanistan’ın Suda körfezinden başlayarak Girit adası ve Doğu Akdeniz’de icra edilmiştir. GKRY 2017 yılından itibaren Noble Dina tatbikatlarına fiilen katılamaya başlamıştır.[22] 2018’de icra edilen tatbikata ise İsrail bir denizaltı, üç harp gemisi ve iki savaş uçağı ile katılmıştır.[23]

Noble Dina 2019 Tatbikatı ABD, İsrail, Yunanistan ve GKRY deniz ve Hava Kuvvetleri unsurlarının iştirakıyla 1-21 Nisan 2019 tarihleri arasında  Doğu Akdeniz’de icra edilmiş ve tatbikata Yunanistan’dan bir fırkateyn, bir hücumbot ve bir denizaltı, ABD’nin 6. Filo unsurları, İsrail’den iki fırkateyn, iki korvet, iki denizaltı ve hücumbotlar ile Hava Kuvvetleri ve Özel Kuvvetler unsurları ve GKRY’nin deniz ve hava unsurları katılmıştır. Tatbikat Yunanistan’ın Suda Körfezindeki Harekât Merkezi, İsrail’in Hayfa limanındaki Harekât Merkezi, GKRY’nin Larnaka şehrindeki Müşterek Harekât Merkezi ve ABD’nin Napoli’deki 6. Filo Harekât Merkezi tarafından ortaklaşa  sevk ve idare edilmiş, tatbikatta özellikle denizaltı harekâtı ve hava savunma senaryoları denenmiştir.[24]

Adsız1

Şekil 1 ABD, İsrail, Yunanistan ve GKRY’nin Katıldığı Noble Dina Tatbikatında Manevra Yapan Harp Gemileri

Esasen GKRY ile İsrail arasındaki ilişkiler sadece Noble Dina tatbikatları ile sınırlı olmayıp 2014 yılından beri iki ülke arasında başka ortak askeri tatbikatlar da icra edilmektedir.

Bu kapsamda 11-14 Şubat 2014 tarihleri arasında Rum Milli Muhafız Ordusu (RMMO) ile İsrail Hava Kuvvetleri geniş ölçekli bir tatbikat yapmış, tatbikat çerçevesinde Baf’taki “Andreas Papandreu Hava Üssü”nden kalkan İsrail uçakları Limasol’un güney bölgesi, Vasiliko ve Hirokita üzerinden alçak uçuş yaparak Baf’a kadar yayılan, kara ve deniz hedeflerine yönelik sanal atış eğitimi yapmıştır. Tatbikatın hedefinin Rum tarafının tek yanlı MEB ilan ettiği deniz bölgesindeki yatakların ve Vasiliko’daki terminalin korunması olduğu açıklanmıştır.[25]

GKRY ile siyasi ve askeri ilişkilerini giderek geliştiren İsrail GKRY’den İsrail’in kullanımı için liman inşası talebinde de bulunmuştur.[26]

  1. GKRY VE YUNANİSTAN’IN MAC İLE ORTAK TATBİKATLARI

MAC ile Yunanistan ve GKRY arasındaki ilişkiler son yıllarda yoğunluk kazanmış ve MAC Devlet başkanı Abdül Fettah El Sisi’nin Aralık 2015’de Yunanistan’a yaptığı üç günlük ziyaret sırasında iki ülke arasında ekonomik işbirliği anlaşması imzalanmıştır.  Ekim 2016’da ise MAC ile Yunanistan ve GKRY arasında Kahire’de yapılan dördüncü toplantıda enerji, deniz ulaşımı, turizm ve tarım alanında işbirliğinin geliştirilmesi kararlaştırılmıştır.

Yunanistan/GKRY ile MAC arasında günümüze kadar sekiz kez ortak zirve yapılmış ve 21 Kasım 2017 tarihinde üç ülke Lefkoşa’nın Rum kesiminde toplanarak ortak bir beyanname yayımlamıştır. 12 maddelik beyannamede Türkiye Cumhuriyeti’ne Kıbrıs’ın egemenliğine saygı duyması ve müzakerelerde olumlu davranması konusunda çağrıda bulunulmuş ve üçlü ittifakın İtalya’nın da katılması ile genişlemesi kararı alınmıştır. Beyannamede ayrıca GKRY, Yunanistan ve İtalya üzerinden geçecek boru hattı ile Doğu Akdeniz’den çıkarılacak doğalgazın AB’ye sevk edilmesi anlaşmasının yapıldığı açıklanmıştır.[27]   Söz konusu beyanname ülkelerin ulusal çıkarları söz konusu olduğunda din faktörünün sanıldığı kadar önemli bir rol oynamadığını ve farklı dine mensup ülkelerin çıkarları gerektirdiğinde ortak düşmana karşı birlikte hareket edebildiklerini göstermektedir.

10 Ekim 2018’de Girit adasında Yunanistan, GKRY ve MAC arasında yapılan zirvede Kıbrıs sorununda artık miladını tamamlamış güvenlik düzenlemelerine yer olmadığı ve adadaki yabancı askeri güçlerin geri çekilmesinin, BM ve AB üyesi Kıbrıs Cumhuriyetinin, egemen bir devlet olma şartının olmazsa olmazı olduğu belirtilmiş ve Türkiye’nin Kıbrıs’ın deniz yetki alanlarında kanun dışı faaliyetlerine son vermesi gerektiği bildirilmiştir.[28]  Söz konusu bildiri MAC’nin Yunanistan ve GKRY ile birlikte hareket ettiğini ve Türkiye Cumhuriyetini düşman ülke olarak algıladığını göstermektedir.

MAC Türkiye karşıtı tavrını Ermeni sorununda da göstermiş ve bazı MAC milletvekilleri 2018 yılında parlamentoya Türkiye’yi soykırımla suçlayan bir karar tasarısı sunmuştur.[29]

Yunanistan ile MAC arasındaki siyasi ilişkiler askeri alana da yayılmış ve 2015 yılından itibaren Yunanistan ve MAC savaş deneyimlerini ve yeterliliklerini artırmak ve Akdeniz’in güvenliğini ortaklaşa sağlamak amacıyla Medusa serisi askeri tatbikatlar icra etmeye başlamıştır. Aralık 2016’da icra edilen Medusa 2016 tatbikatına MAC Deniz ve Hava Kuvvetleri de katılmış ve tatbikat Mora yarımadası açıklarında ve Ege Denizinde icra edilmiştir. Medusa 2017 tatbikatı ise 30 Temmuz-2 Ağustos 2017 tarihleri arasında yine Ege Denizinde icra edilmiş ve iki ülkenin Deniz ve Hava Kuvvetleri arasında işbirliği esasları denenmiştir.[30] 2018 Haziran’ından itibaren tatbikata GKRY de dâhil edilmiştir.[31] Böylece Türkiye’yi düşman kategorisine alarak Türkiye’ye karşı yapılacak askeri harekâtın provası niteliğinde ortak askeri tatbikatlar yapan ülkeler arasına MAC de katılmıştır.

14-21 Nisan 2019 tarihleri arasında icra edilen Medusa 8 tatbikatına Yunanistan ve GKRY’nin deniz ve hava unsurlarının yanı sıra MAC’nden Mistral sınıfı amfibi hücum gemisi, denizaltı ve F-16 savaş uçakları katılmıştır.[32]

Doğu Akdeniz’in güvenliğin sağlanması ve bölgedeki petrol ve doğal gaz platformlarının düşman Deniz ve Hava Kuvvetlerine karşı korunması gerekçesiyle gerek Yunanistan ve GKRY ile İsrail ve ABD arasında, gerekse Yunanistan/ GKRY ile MAC arasında yapılan tatbikatlar ülkelerin çıkarları söz konusu olduğunda “düşmanımın düşmanı dostumdur” mantığıyla hareket edilebildiğini ve geçmişte dost olan ülkelerin düşman safına geçebildiklerini göstermektedir. Bu kapsamda Türkiye’nin uluslararası ilişkilerini yürütürken çok dikkatli ve akılcı davranması ve hiçbir ülkeyi daimi dost ya da daimi düşman statüsünde görmemesi gerekmektedir.

  1. GKRY VE YUNANİSTAN’IN ABD, İNGİLTERE VE FRANSA İLE ORTAKLAŞA İCRA ETTİKLERİ NEMESİS ASKERİ TATBİKATLARI

GKRY, Yunanistan, ABD ve İsrail arasında Noble Dina ortak askeri tatbikatlarının yanı sıra 2014 yılından beri NEMESIS* serisi ortak askeri tatbikatlar da icra edilmektedir. Bu kapsamda NEMESIS 2014 tatbikatının planlamaları 26 Şubat 2014’de GKRY’nin Larnaka’da oluşturduğu Müşterek Harekât Merkezi(MHM)’nde dört ülkeden 65subay ve icracı personelin yanı sıra GKRY’den 22 temsilcinin katılımıyla yapılmış, toplantıya Noble Energy, EDT ve ENI şirketlerinin yöneticileri de katılmıştır. [33]   Fiili bölümü 11-12 Nisan 2014 tarihleri arasında Doğu Akdeniz’de ve GKRY’nin MEB ilan ettiği alanlarda icra edilen tatbikatta sondaj gemilerinin ve teçhizatının düşman saldırılarına karşı korunması denenmiştir.

1-2 Temmuz 2015 tarihleri arasında Doğu Akdeniz’de icra edilen NEMESIS 2015 tatbikatı da benzer şekilde GKRY’nin Larnaka şehrindeki Müşterek Harekât Merkezi (MHM) tarafından sevk ve idare edilmiş, ayrıca MHM ile İsrail’in Hayfa limanındaki Koordinasyon Merkezi, Yunanistan’ın Pire limanındaki Müşterek Harekât Merkezi ve ABD 6. Filosunun konuşlu bulunduğu İtalya’nın Napoli limanındaki Koordinasyon Merkezi arasında koordinasyon ve işbirliği imkânları denenmiştir.[34]

Adsız2

Şekil 2 GKRY’nin Larnaka limanındaki Müşterek Harekât Merkezinde Türkiye’ye karşı NEMESIS-2014 harekât planlama toplantısı

NEMESIS 2016 tatbikatı 12-14 Ekim 2016 tarihleri arasında, NEMESIS 2017 tatbikatı 17-18 Ekim 2017 tarihleri arasında, NEMESIS 2018 tatbikatı ise 31 Ekim-1 Kasım 2018 tarihleri arasında GKRY koordinatörlüğünde ve Larnaka’daki MHM sevk ve idaresinde icra edilmiştir. NEMESIS 2016 ve NEMESIS 2017 tatbikatlarına GKRY, Yunanistan, ABD, Fransa ve İsrail’in yanı sıra MAC ve İngiltere de katılmıştır.

Nemesis 2018 tatbikatına ise yukarıda belirtilen ülkelerin yanı sıra MAC ile İtalya ve Ürdün gözlemci statüsünde katılmışlardır. GKRY tatbikatı “Türk Meydan Okumalarına Cevap”  başlığı altında duyurmuştur.[35]

Yunanistan’ın yabancı ülkelerle yaptığı ortak askeri tatbikatlara Nisan 2019’dan itibaren Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) de katılmaya başlamıştır. 1-11 Nisan 2019 tarihleri arasında Mora yarımadasındaki Andravida Hava Üssünü merkez alarak Akdeniz ve Ege‘de Yunanistan, ABD, İtalya, İsrail, GKRY ve (BAE) Deniz ve hava unsurlarının katılımıyla icra edilen INIOHOS askeri tatbikatına Yunan Hava Kuvvetlerinden 44 savaş uçağı, ABD Hava Kuvvetlerinden 12 savaş uçağı İtalyan Hava Kuvvetlerinden 6 savaş uçağı ve BAE Hava Kuvvetlerinden 6 savaş uçağının yanı sıra tanker uçakları da katılmıştır. Tatbikatta yukarıda sayılan ülkelerin hava kuvvetleri unsurlarının Yunanistan’ın Andravida hava alanını kullanarak bölgede cereyan edecek deniz ve hava muharebelerinde ortak düşmana (Türkiye) karşı icra edecekleri harekâta ilişkin senaryolar denenmiştir.[36]

GKRY ve Yunanistan’a desteğini Noble Dina, NEMESIS ve INIOHOS serisi tatbikatlarla sürdüren ABD aynı zamanda Kıbrıs adası üzerinde askeri üs kolaylıklarına da sahip olmak istemektedir. Irak, Suriye ve Ortadoğu’nun diğer bölgelerindeki askeri harekâtında İngiltere’nin Dikelya ve Agratur’daki üslerinden yararlanan ABD, tamamen kendi kullanımı altında ve kontrolü kendisine ait üslere sahip olmak için GKRY ile görüşmelerini sürdürmektedir. Ancak ABD’nin Kıbrıs’ta üs sahibi olmak üzere GKRY ile sürdürdüğü görüşmeler Rusya’nın tepkilerine denen olmuş ve Rusya Dışişleri bakanlığı sözcüsü Maria Zakharova 6 Aralık 2018 günü yaptığı resmi açıklamada GKRY’ni topraklarında ABD askeri varlığına izin vermemesi konusunda uyarmıştır. Çeşitli kaynaklardan alınan istihbarat bilgilerinden ABD’nin GKRY topraklarında askeri üs kurma hazırlığında olduğunun öğrenildiğini belirten Zakharova böyle bir girişimin Rusya’nın tepkilerine neden olacağını ve bölgedeki dengeleri bozarak tehlikeli sonuçlara yol açacağını bildirmiştir.[37]

Zakharova ayrıca GKRY’nin ABD ve NATO planlarının içine çekildiğini, Rusya’nın söz konusu planlara seyirci kalamayacağını ve ABD’nin GKRY topraklarında üs kurarak bu planlara işlerlik kazandırması durumunda Rusya’nın mütekabil tedbirler almak zorunda kalacağını da ilave etmiştir.[38]

Rusya’nın ikazı üzerine bir açıklama yapan GKRY sözcüsü Prodromos Prodromou adada daha fazla askerleşme arzuları olmadığını bildirmiştir. Prodromou Kıbrıs adasının coğrafi konumunun sağladığı üstünlüğün insani amaçlı yardım görevleri için imkânlar sunduğunu, bunun ise ancak ilgili ülkelerin başvuruları, ya da imzalamış oldukları işbirliği mutabakatları yoluyla gerçekleştirilebildiğini belirtmiştir.[39] Ancak GKRY’nin  ABD’ye askeri ataşe ataması yapacağına ilişkin Rum basınında yer alan haberler  ile ABD ile GKRY arasındaki ilişkilerin boyutu  ABD’nin Güney Kıbrıs’ta üs kurmasından Rusya’nın endişe duymasına haklılık kazandırmaktadır.

Diğer yandan Rusya’nın GKRY’ni topraklarında ABD’ye üs vermemesi konusunda uyarmasından iki gün sonra Yunanistan Başbakanı Aleksis Çipras Rusya Devlet Başkanı Viladimir Putin’i Moskova’da ziyaret etmiştir. Ziyaretin Yunanistan’ın da Türk Akımı’na bağlanma talebini dile getirmek ve Rusya’nın Yunanistan’dan gelen gıda ürünlerine uyguladığı ambargoyu kaldırtmak üzere yapıldığına ve Putin’in Çipras’a cevaben Türk Akımına bağlanma talebinin muhatabının Türkiye Cumhuriyeti olduğunu bildirdiğine ilişkin haberler basında yer almıştır.[40] Ancak söz konusu haberler ziyaretin asıl amacının GKRY’nin ABD’ye üs verme girişimleri karşısında Rusya’nın duyduğu tepkileri hafifletmeye yönelik olduğu gerçeğini saklayamamaktadır.

Ayrıca Kıbrıs adası etrafında Türkiye’nin ve KKTC’nin deniz yetki alanları içinde yapılan sondajlarla çıkarılacak doğal gazın en yakın rota olan Türkiye yerine denizin 3300 metre altından 2200 Km. boru döşeyerek İtalya’ya bağlanması için Yunanistan, GKRY ve İtalya arasında imzalanan East-Med projesi Çipras’ın Putin’i ziyaret amacının Türk akımına bağlanmak olduğu şeklindeki açıklaması ile de çelişmektedir.

GKRY ve Yunanistan’dan Türkiye’ye yönelik bir diğer tehdit ise GKRY’nin AB üyeliği üzerinden kara, deniz ve hava sahalarını Türkiye aleyhine genişletme teşebbüsüdür. GKRY ve Yunanistan MEB ve Lefkoşa FIR’ı üzerinden Kıbrıs etrafındaki deniz ve hava sahalarını AB’nin deniz sorumluluk alanlarına ve Atina FIR’ına irtibatlandırarak genişletilmek üzere AB nezdinde yaptığı girişimler olumlu yanıtlanmıştır. AB halen Yunanistan ve GKRY’nin teklifleri doğrultusunda Ege ve Doğu Akdeniz’deki MEB alanlarını ve FIR hatlarını birleştirmek üzere harita çalışmaları yapmaktadır.  AB’nin söz konusu uygulamaya bir oldubittiyle işlerlik kazandırması Kıbrıs’ın etrafındaki deniz alanlarının ve MEB ile hava sahasının tamamının kontrolünün GKRY üzerinden AB’ye geçmesine neden olacaktır.   Bu ise Türkiye’nin Akdeniz ve Ege’de deniz ve hava seyri yapamaması ve Anadolu kara sahasına hapsedilmesi sonucunu doğuracaktır.[41]

Söz konusu tehditleri değerlendiren Türkiye bir yandan Fatih sondaj gemisi ile Türk kıta sahanlığı içinde yer alan Baf’ın batısındaki alanlarda da sondaj faaliyetlerini sürdürürken diğer yandan Türk Deniz Kuvvetleri Karadeniz, Ege ve Akdeniz’de 27 Şubat-6 Mart tarihleri arasında 103 geminin ve hava unsurlarının katıldığı Mavi Vatan Tatbikatını, 13-25 Mayıs 2019 tarihleri arasında ise 131 gemi, 57 uçak, 33 helikopter ve 25.900 personelin katıldığı Deniz Kurdu 2019 tatbikatını icra ederek Türkiye’nin ulusal ve uluslararası hak ve menfaatlerine yönelik tehditlere karşı hazırlıklı olduğu mesajını ilgili ülkelere iletmiştir.[42]

  1. SONUÇ VE ÖNERİLER

Yunanistan ve Kıbrıslı Rumlar 1956’dan beri gerçekleştirmeye çalıştıkları Kıbrıs’ın Yunanistan’a bağlanması (ENOSIS) fikrinden hiçbir zaman vazgeçmemişlerdir. ENOSIS’i gerçekleştirmek üzere icra edilen 15 Temmuz 1974’deki Nickos Samson darbesini müteakip Türk Silahlı Kuvvetlerinin başlattığı Kıbrıs Barış harekâtı ile Kıbrıs iki farklı coğrafi bölgede iki ayrı devletin yaşadığı bir coğrafyaya dönüşmüştür. Rumlar ENOSIS fikrinden vaz geçemediğinden iki toplum arasında 1975 yılında başlatılan mübadeleyi müteakip Türklerle Rumlar arasında yürütülen görüşmelerden de olumlu bir sonuç alınamamıştır ve alınması mümkün görülmemektedir.

Doğu Akdeniz’de çok önemli bir coğrafi konuma sahip olan Kıbrıs adasını topraklarına katma arzusu AB’yi hukuk dışı bir karar almaya yönlendirmiş ve 2004 yılında GKRY adanın tamamını temsilen AB üyesi yapmıştır. Yunanistan’ı ve GKRY’ni ödüllendirme anlamı taşıyan söz konusu karar bu iki ülkenin pervasızlığını artırmış ve Yunanistan bir yandan Ege’de Türkiye’ye ait 18 adayı işgal ederken, diğer yandan Yunan yetkililer Türkiye’nin 1994 yılından beri savaş sebebi saydığı karasularını 12 mile çıkarma konusunda demeçler vermeye başlamıştır.

GKRY ise Türkiye Cumhuriyeti’nin ve KKTC’nin deniz yetki alanları içinde kalan alanlarda MEB belirleme ve petrol ve doğal gaz çıkarma çalışmaları yapmaya başlamıştır. Bu konuda Türkiye ve KKTC’nin tepkilerini önleyebilmek için de gerek MEB anlaşması yaptığı ülkelerle gerekse petrol ve doğal gaz arama ruhsatı verdiği yabancı şirketlerin mensubu olduğu ülkelerle siyasi ve askeri işbirliği anlaşmaları yapmaya ve askeri tatbikatlar icra etmeye başlamıştır.  Yunanistan, GKRY, İsrail, ABD, İtalya, Fransa ve İngiltere gibi ülkelerin yanı sıra Türkiye ile son yıllarda sorunlar yaşayan MAC  ve BAE de Türkiye’ye karşı kurulan ittifaklar içinde yer almıştır.

Söz konusu ülkeler 2010 yılından beri Türkiye’yi hedef alan ortak askeri tatbikatlar icra etmektedir. Bu tatbikatlar GKRY topraklarında Larnaka’da tesis edilen MHM tarafından sevk ve idare edilmekte, ayrıca tatbikatlar sırasında Larnaka’daki MHM ile Yunanistan’ın Pire limanındaki MHM, İsrail’in Hayfa limanındaki Koordinasyon Merkezi ve ABD 6. Filosunun konuşlu bulunduğu İtalya’nın Napoli limanındaki Koordinasyon Merkezi arasında koordinasyon ve işbirliğinde bulunulmaktadır.

Daha önce GKRY topraklarında üs kurma teşebbüsünde bulunan Fransa ve İsrail’in yanı sıra son dönemde ABD’nin de GKRY topraklarında üs kurma teşebbüsünde bulunması Rusya’nın tepkilerine neden olmuş ve Rusya Dışişleri bakanlığı GKRY’ni topraklarında ABD’ye üs vermemesi konusunda uyarmıştır.

Türkiye’yi düşman kabul ederek Türkiye’ye karşı alınacak önlemler konusunda ortak askeri tatbikatlar yapan bu ülkelerin Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki ulusal ve uluslararası hak ve menfaatlerini tanımama ve gerçekleştirilmesini önleme konusunda siyasi ve askeri alanda birlikte hareket etme iradesini ortaya koydukları bir gerçektir. Türkiye Cumhuriyeti’nin söz konusu ülkelerin oluşturduğu tehditleri önleyebilmek üzere, öncelikle MAC ile bozulan ilişkilerini düzelterek bu ülkeyi Türkiye’yi düşman olarak kabul eden ülkeler ittifakından koparmaya çalışması akılcı olacaktır. Bu mümkün olmadığı takdirde Doğu Akdeniz ve Kıbrıs için hazırlanacak savaş harekât planlarında diğer ülkelerin yanı sıra MAC silahlı kuvvetlerinin imkân ve kabiliyetlerinin de dikkate alınması gerekecektir.

Benzer şekilde kendi içine düştüğü savaş şartları nedeniyle GKRY ile 2001’den beri sürdürdüğü MEB çalışmaları sonuçlanmayan Suriye ile ilişkilerimizin düzeltilmesi Suriye’nin ezeli düşmanları olan ABD ve İsrail’e karşı Türkiye safında yer almasına veya en azından Doğu Akdeniz’de Türkiye’ye karşı girişilecek bir askeri harekât sırasında tarafsız kalmasına imkân sağlayacaktır.

Türkiye’nin Doğu Akdeniz ve Ege’de kendisine karşı hasmane tutum içine giren ve Türkiye’yi ortak düşman olarak algıladıklarını açıkça deklare eden ülkelerle askeri alanda mücadele edebilmesi için KKTC topraklarında deniz ve hava üsleri tesis etmesi önem taşımaktadır. Bu suretle Doğu Akdeniz ve Kıbrıs çevresinde meydana gelecek gelişmelere TSK’nın daha kısa sürede reaksiyon göstermesine imkân sağlanmış olacaktır.

Diğer yandan Rusya’nın, Kıbrıs topraklarında ABD’ye üs vermemesi konusunda GKRY’ne yaptığı ikaz da dikkate alınarak GKRY ve Yunanistan’ın Ege ve Akdeniz’deki hukuksuz uygulamalarının tehlikeli sonuçları konusunda Rusya bilgilendirilmeli ve bu ülkenin Doğu Akdeniz ve Kıbrıs konusunda mevcut ve ileride ortaya çıkabilecek sorunlarda Türkiye’nin yanında yer alması sağlanmalıdır.

Rusya’nın yanı sıra BM Güvenlik Konseyi’nin bir diğer daimi üyesi olan Çin’in Bir Kuşak Bir Yol projesinde belirlediği Yunanistan rotasının Doğu Akdeniz’deki Türkiye/Yunanistan sorunları nedeniyle güvenli olmadığı Çin yetkililerine hatırlatılarak projenin ya Karadeniz-Doğu Avrupa üzerinden, ya da Mersin-Cenova üzerinden bağlantılandırılması konusunda Çin yönetimi ikna edilmeli ve Doğu Akdeniz sorunlarında Çin’in Türkiye’nin yanında yer alması sağlanmalıdır.

Yukarıda sayılan tedbirlere rağmen Türkiye Ege, Doğu Akdeniz, Kıbrıs ve Suriye’de ortaya çıkabilecek çatışmalarda GKRY ve Yunanistan’ın yanı sıra ABD, AB, İsrail ve MAC ile de karşı karşıya gelerek aynı anda birden çok cephede savaşmak zorunda kalabilecektir. Türkiye böyle bir ihtimali dikkate alarak birden çok cephede savaşabilmesine imkân sağlamak üzere alınması gereken siyasi, ekonomik ve askeri tedbirleri önceden belirlemeli ve uzun süreli bir savaş için hazırlıklı olmalıdır.

KAYNAKÇA

ABD’li Bakan’dan Türk Akımı hakkında küstah çıkış !, https://www.aydinpost.com/ abdli-bakanindan-turk-akimi-hakkinda-kustah-cikis–470053h.htm

Ahronheim Anna,  Israeli navy concludes trilateral Nobel Dina Exercise,   April 25, 2019

Annual “Noble Dina” joint maneuvers, replacing Israeli-Turkish drill, also feature simulations of submarine warfare (2014)

Aşık Melih (2012). Noble Dina Tatbikatı, Milliyet, 25.04.2012

Atun Ata(2017). Rumların Enerji İttifakı, 8 Aralık 2017

Christou Jean (2018). Russia will respond to any “US military build-up in Cyprus, Cyprus-Mail, December 5th, 2018

Cumhuriyet tarihinin en büyük planlı tatbikatı: Denizkurdu-2019, https://www.gzt.com/dunya-politika/cumhuriyet-tarihinin-en-buyuk-planli-tatbikati-denizkurdu-2019-3495301, 13.05.2019

Cyprus, France reportedly agree on use of naval base, Ekathimerini,  16.05.2019

Çelikdönmez Ömer (2017). Amerika Türk Akımına Neden Karşı, https://kafkassam.com/amerika-turk-akimina-neden-karsi.html, 30 Kasım 2017

Çiçekçi Ceyhun (2016). İsrail-Yunanistan-Güney Kıbrıs Aksı mı? Çanakkale 18 Mart Üniversitesi, ORSAM Analizi, http://www.academia.edu/23761834/ 29 Mayıs 2016

Dombe Ami Rojkes(2018). Israel Participated in Naval Exercise with the US, Greece and Cyprus, Israel Defense, 19.12.2018;   http://www.hellenicnavy.gr/el/enimerosi/deltia-typou/item/10215-symmetox

Demirci Murat (2018). Güney Kıbrıs Rum Yönetimi-Yunanistan-İsrail Üçlü Zirvesi yapıldı, AA (Anadolu Ajansı), Lefkoşa, 8 Mayıs 2018

Egypt lawmakers demand parliament to recognize Armenian Genocide, PanArmenian.Net, March 1, 2018

Exercise Noble Dina 2017, www.hellenicnavy.gr/…/8062-exercise-noble-dina-2017.ht. , April 7, 2017

Fiske  Gavriel (2018). “Iran scenario” at Israel, US, Greece naval exercise ,  March 25, 2014

Greece, Israel and US begin ‘Noble Dina’ naval exercise, Ekathimerini, 07.03.2013 28,March- 10, April 2014

Greece keen to keep bilateral ties on even keel, Tsipras says in Moscow, Ekathimerini, 7.12.2018

Gürdeniz Cem (2018). Doğu Akdeniz’de MEB sınırımız acilen ilan edilmelidir, Aydınlık,  14 Ekim 2018

INIOHOS 2019 multinational military exercise kicks off in Andravida, Keep Talking Greece, April 2, 2019

Israel plans to relieve Gaza isolation by building port in Cyprus, Cyprus Mail, June 26th, 2018

Joint Egyptian-Greek military exercise “Medusa 2017” starts in the Mediterranean,  Egypt Today,  August 2, 2017

Kadan Tevfik(2018). Şer ittifakına İtalya da katıldı, Aydınlık, 26.11.2018

Marathovouniotis  Stelios (2018). Large-scale multinational military exercise conducted in Cyprus,  https://in-cyprus.com/news/local/large-scale-multinational-military-exercise-conducted-in-cyprus-videopictures , October 31, 2018

Multinational “NEMESIS” exercise to take place in Cyprus EEZ, Channel News Asia, http://www.sigmalive.com/en/news/local/131339/multinational-nemesis-exercise-to-take-place-in-cyprus-eez , 26.06.2015

Multinational Search & Rescue Exercise «NEMESIS 2014» Conducted at JRCC Larnaca – http://www.mod.gov.cy/mod/CJRCC.nsf/All/69A7AA077F01CEFDC2257C8D0051C414?OpenDocument  26/02/2014

New weapons used in Egyptian-Greek-Cypriot joint military exercise ‘Medusa 8’, Daily News Egypt, April 15, 2019

Noble Dina 2015 Kicks Off in Souda Bay,  U.S. Naval Forces Europe-Africa / U.S. 6th Fleet, April 30, 2015

Osborn Andrew (2018). Russia warns Cyprus against allowing U.S. military to deploy there, Reuters, December 5, 2018

Pamir Necdet (2018). Doğu Akdeniz ve Kıbrıs Ekseninde Enerji ve Jeopolitik, Petrol Mühendisleri Odası, Haziran 2018

Pazarcı Hüseyin (2007)., Uluslararası Hukuk, Ankara, 2007

Ruhluel  Ali (2014). RMMO ile İsrail Hava Kuvvetleri’nin geniş ölçekli tatbikatı başladı, Lefkoşa DHA, 11 Şubat 2014

Strategic co-operation between France and Cyprus widens, Cyprus Mail, May 17, 2019

Taşcıoğlu  Ömer Lütfi (2018). GKRY’nin Münhasır Ekonomik Bölge Anlaşmaları ve Petrol ve Doğal Gaz Arama Çalışmaları, Social Sciences Studies Journal, Vol:4, Issue:26, 19.12.2018

Tsolakidou Stella (2012). Greece Joins Israel-USA Military Exercise in Southern Mediterranean, Greek Reporter, Mar 28, 2012

Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığının 15 Şubat 2012 tarih ve 43 No.lu “GKRY’nin Açtığı İkinci Uluslararası Hidrokarbon Arama İhalesi” konulu resmi açıklaması

Türkiye’den intikam için ‘Noble Dina’ adı verildi, Ulusal Kanal, 4 Nisan 2012

Türkiye Karşıtı Şifreli Tatbikatlar, Ulusal Kanal, https://www.ulusal.com.tr , 29.06.2018

VP 4 Joins Noble Dina 2016, U.S. Naval Forces Europe-Africa/U.S. 6th Fleet Public Affairs, April 21, 2016

[1] Ömer Lütfi Taşcıoğlu, GKRY’nin Münhasır Ekonomik Bölge Anlaşmaları ve Petrol ve Doğal Gaz Arama Çalışmaları, Social Sciences Studies Journal, 19.12.2018,  Vol:4, Issue:26, pp.5697-5709

* Bir kıyı devletinin karasuları esas çizgisinden başlayarak 200 mile kadar varan ve karasuları dışında kalan su tabakası ile deniz yatağı ve onun toprak altında bu kıyı devletine münhasır ekonomik hak ve yetkiler tanınan deniz alanına Münhasır Ekonomik Bölge denir (Detay için bakınız: Prof. Dr. Hüseyin Pazarcı, Uluslararası Hukuk, Ankara, 2007,s. 282-283)

[2] Taşcıoğlu, agm, p.5697

[3] Taşcıoğlu, agm, p.5699; Necdet Pamir, Doğu Akdeniz ve Kıbrıs Ekseninde Enerji ve Jeopolitik, Petrol Mühendisleri Odası, Haziran 2018, s.13

[4] Taşcıoğlu, agm, p.5700; Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığının 15 Şubat 2012 tarih ve 43 No.lu “GKRY’nin Açtığı İkinci Uluslararası Hidrokarbon Arama İhalesi” konulu resmi açıklaması

[5] Taşcıoğlu, agm, p. 5704; Stelios Marathovouniotis, Large-scale multinational military exercise conducted in Cyprus,  https://in-cyprus.com/news/local/large-scale-multinational-military-exercise-conducted-in-cyprus-videopictures, October 31, 2018

[6] Ceyhun Çiçekçi, İsrail-Yunanistan-Güney Kıbrıs Aksı mı? Çanakkale 18 Mart Üniversitesi, ORSAM Analizi, http://www.academia.edu/23761834/ 29 Mayıs 2016

[7] Murat Demirci, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi-Yunanistan-İsrail Üçlü Zirvesi yapıldı, AA (Anadolu Ajansı), Lefkoşa, 8 Mayıs 2018

[8] Tevfik Kadan, Şer ittifakına İtalya da katıldı, Aydınlık, 26.11.2018

[9] Taşcıoğlu, agm, p. 5704; Ata Atun, Rumların Enerji İttifakı, 8 Aralık 2017

[10] Taşcıoğlu, agm, p. 5705; Ömer Çelikdönmez, Amerika Türk Akımına Neden Karşı, https://kafkassam.com/amerika-turk-akimina-neden-karsi.html, 30 Kasım 2017

[11] ABD’li Bakan’dan Türk Akımı hakkında küstah çıkış !, https://www.aydinpost.com/ abdli-bakanindan-turk-akimi-hakkinda-kustah-cikis–470053h.htm,

* Fransa’nın Doğu Akdeniz’deki savaş gemilerinin harekâtının sevk ve idaresi halen Charles De Gaulle uçak gemisi tarafından yürütülmektedir. Mari’deki deniz üssünün Fransa’ya tahsis edilmesiyle Fransa Doğu Akdeniz’de daimi bir deniz üssüne ve liman kolaylıklarına sahip olacaktır.

[12] Strategic co-operation between France and Cyprus widens, Cyprus Mail, May 17, 2019

[13] Cyprus, France reportedly agree on use of naval base, Ekathimerini,  16.05.2019

[14] Türkiye’den intikam için ‘Noble Dina’ adı verildi, Ulusal Kanal, 4 nİSAN 2012

[15] Stella Tsolakidou, Greece Joins Israel-USA Military Exercise in Southern Mediterranean, Greek Reporter, Mar 28, 2012

[16] Melih Aşık, Noble Dina Tatbikatı, Milliyet, 25.04.2012

[17] Greece, Israel and US begin ‘Noble Dina’ naval exercise, Ekathimerini, 07.03.2013 28,March- 10, April 2014

[18] Gavriel Fiske, “Iran scenario” at Israel, US, Greece naval exercise ,  March 25, 2014

Annual ‘Noble Dina’ joint maneuvers, replacing Israeli-Turkish drill, also feature simulations of submarine warfare (2014)

[19] Noble Dina 2015 Kicks Off in Souda Bay, , U.S. Naval Forces Europe-Africa / U.S. 6th Fleet, April 30, 2015

[20] VP 4 Joins Noble Dina 2016, U.S. Naval Forces Europe-Africa / U.S. 6th Fleet, April 21, 2016

[21] Exercise Noble Dina 2017, www.hellenicnavy.gr/…/8062-exercise-noble-dina-2017.ht., April 7, 2017

[22] VP 4 Joins Noble Dina 2016, U.S. Naval Forces Europe-Africa / U.S. 6th Fleet, April 21, 2016

[23] Ami Rojkes Dombe, Israel Participated in Naval Exercise with the US, Greece and Cyprus, Israel Defense, 19.12.2018; http://www.hellenicnavy.gr/el/enimerosi/deltia-typou/item/10215-symmetox

[24] Ahronheim Anna,  Israeli navy concludes trilateral Nobel Dina Exercise,   April 25, 2019

[25] Ali Ruhluel, RMMO ile İsrail Hava Kuvvetleri’nin geniş ölçekli tatbikatı başladı, Lefkoşa DHA, 11 Şubat 2014

[26] Israel plans to relieve Gaza isolation by building port in Cyprus, Cyprus Mail, June 26th, 2018

[27] Ata Atun, Rumların Enerji İttifakı, 8 Aralık 2017

[28] Cem Gürdeniz, agm, 14 Ekim 2018

[29] Egypt lawmakers demand parliament to recognize Armenian Genocide, PanArmenian.Net, March 1, 2018

[30] Joint Egyptian-Greek military exercise “Medusa 2017” starts in the Mediterranean,  Egypt Today,  August 2, 2017

[31] Türkiye Karşıtı Şifreli Tatbikatlar, Ulusal Kanal, https://www.ulusal.com.tr, 29.06.2018

[32] New weapons used in Egyptian-Greek-Cypriot joint military exercise ‘Medusa 8’, Daily News Egypt, April 15, 2019

* NEMESIS Yunan mitolojisinde adaleti sağlamak için intikam almayı savunan, aşırı gurur ve bencilliğe düşenleri cezalandıran ve merhameti olmayan intikam tanrıçasıdır.

[33] Multinational Search & Rescue Exercise «NEMESIS 2014» Conducted at JRCC Larnaca – http://www.mod.gov.cy/ mod/CJRCC.nsf/All/69A7AA077F01CEFDC2257C8D0051C414?OpenDocument 26/02/2014

[34] Multinational “NEMESIS” exercise to take place in Cyprus EEZ, Channel News Asia, http://www.sigmalive.com/ en/news /local/131339/multinational-nemesis-exercise-to-take-place-in-cyprus-eez, 26.06.2015

[35] Stelios Marathovouniotis, Large-scale multinational military exercise conducted in Cyprus,  https://in-cyprus.com/news/local/large-scale-multinational-military-exercise-conducted-in-cyprus-videopictures, October 31, 2018

[36] INIOHOS 2019 multinational military exercise kicks off in Andravida, Keep Talking Greece, April 2, 2019

[37] Andrew Osborn, Russia warns Cyprus against allowing U.S. military to deploy there, Reuters, December 5, 2018

[38] Jean Christou, Russia will respond to any “US military build-up in Cyprus, Cyprus-Mail, December 5th, 2018

[39] Osborn, agm, December 5, 2018

[40] Greece keen to keep bilateral ties on even keel, Tsipras says in Moscow, Ekathimerini, 7.12.2018

[41] Taşcıoğlu, agm, p. 5705

[42] Cumhuriyet tarihinin en büyük planlı tatbikatı: Denizkurdu-2019, https://www.gzt.com/dunya-politika/cumhuriyet-tarihinin-en-buyuk-planli-tatbikati-denizkurdu-2019-3495301, 13.05.2019