…

ORTA ASYA’DA HİNDİSTAN: ÇIKARLARI VE SORUNLARI

Giriş:

Hindistan dünyanın en büyük üçüncü gerçek gayrisafi yurt içi hasılasına ve 1,3 milyardan fazla insana sahiptir.[1] Geniş kaynakları olan ve dünyanın en hızlı büyüyen büyük ekonomisine sahip bu ülke, küresel bir güç olma yolunda adımlar atmaktadır.[2] Hint Okyanusu ve Güneydoğu Asya’da etkinliğini arttıran Hindistan’ı yakından ilgilendiren bir bölge de Orta Asya’dır. Hindistan tarih boyunca Orta Asya üzerinden tehdit altında olmuştur. Bu duruma örnek olarak Gazneli Mahmut’un Hindistan seferleri, Babür Şah’ın kurduğu Babür İmparatorluğu ve Celaleddin Harzemşah’ın Hindistan’a saldırıları örnek gösterilebilir. Bölgenin Hindistan için olan tarihi öneminin yanında güncel olarak Orta Asya’da Rusya ve Çin gibi küresel güçler ile Türkiye, İran ve Pakistan gibi bölgesel güçlerin faaliyet göstermesi, Hindistan’ın çıkarları doğrultusunda bölgeye ağırlık vermesini zorunlu kılmaktadır.

Orta Asya; Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan, Türkmenistan ve Tacikistan’ın bulunduğu ve tarihin erken çağlarından beri stratejik anlamda önemli bir bölgedir. Bölge ülkeleri 1991’de SSCB’nin yıkılmasıyla bağımsızlıklarını kazanmıştır. Çin’in Kuşak-Yol Projesi gibi büyük projelerle bölgenin önemi son yıllarda tekrar artmıştır.

Hindistan’ın Orta Asya’daki çıkarları enerji, ticaret, ulaşım ve güvenlik gibi çok boyutludur. Afganistan’da Taliban’ın zaferi gibi güncel gelişmeleri de göz önünde bulundurarak Hindistan’ın Orta Asya’daki çıkarlarını ve bu çıkarlarını sağlamasının önünde duran engellerin iyice anlaşılması, Asya’daki bu büyük gücün şimdiki ve gelecekteki jeopolitik hamlelerini anlamlandırabilmek için önemlidir. Sözü edilen sebeplerden ötürü, bu çalışmada Hindistan’ın Orta Asya’daki çıkarları ve sorunları incelenecektir.

Anahtar Sözcükler: Hindistan, Orta Asya, çıkar, sorun, güç.

Enerji:         

Hindistan’ın Orta Asya’daki Enerji Çıkarları
Hindistan dünyanın en çok enerji harcayan üçüncü ülkesidir ve 2019 yılında 1,311 Twh’lik devasa bir enerji kullanımına imza atmıştır.[3] Bu enerjinin kullanım alanları olarak sanayi ve hane kullanımı göze çarpmaktadır.[4] Güney Asya’daki en büyük güçlerden olan Hindistan’ın yüksek nüfusunun elektrik kullanımını ve GSYİH’sinin %13’ünü oluşturan sanayinin enerji ihtiyacını karşılamak için güvenilir bir enerji kaynağına ihtiyaç duymaktadır.[5]

Orta Asya, geniş doğal gaz ve petrol yataklarına sahiptir. Kazakistan günde 1,856 milyon varillik petrol üretimiyle dünyanın en büyük 12. ham petrol üreticisidir.[6] Türkmenistan 77,45 milyar metreküplük doğal gaz üretimiyle dünyanın en büyük 11. doğal gaz üreticisidir ve Türkmenistan’ı 52,1 milyar metreküplük üretimiyle 15. sırada Özbekistan takip etmektedir.[7] [8]

Nükleer enerji yakıtı olarak da Orta Asya önem taşımaktadır. Kazakistan bilinen uranyum rezervlerinin %13’üne, Özbekistan da %2’sine sahiptir ve Kazakistan aynı zamanda 2009 yılında Kanada’yı geçerek dünyanın en büyük uranyum üreticisi konumuna yükselmiştir.[9]

Hindistan’ın toplam enerji talebinde 2019 yılında petrol %26, doğal gaz ise %6’lık bir yer kaplayarak toplamda %32’lik bir paya sahip olmuştur. 2030’da petrolün toplam enerji talebindeki payının %27, doğal gazın da %9 olacak şekilde artacağı tahmin edilmektedir ve bu da Hindistan için bu iki kaynağın öneminin içinde bulunduğumuz on yılda artacağının göstergesidir.[10]

Hindistan, 2031’e kadar nükleer enerji üretimini 22480 MW seviyesine çıkartmayı planlamaktadır ki bu Hindistan’ın güncel nükleer enerji üretiminin üç katından fazladır.[11] Böyle bir enerji üretim kapasitesi artışı, nükleer enerji yakıtına duyulan ihtiyacı arttıracaktır.

Yukarıda verilen bilgilere dayanılarak, Hindistan’ın anlık olarak ihtiyaç duyduğu ve ilerleyen zamanlarda daha çok ihtiyaç duyacağı enerji kaynakları konusunda Orta Asya dikkat çekici bir sahadır ve Hindistan’ın enerji gereksinimleri bakımından Orta Asya’da çıkarları olduğu söylenebilir.

Hindistan’ın Orta Asya’da Enerji Konusundaki Hamleleri:

Orta Asya’daki enerji kaynaklarının taşınması için kurulan altyapılar SSCB zamanında kurulmuş olup bu kaynakları Hindistan’a aktaramamaktadır. Bu yüzden Hindistan çeşitli boru hattı projelerinin yapılması için çaba sarf etmiştir. İlk olarak Rusya-Çin-Hindistan Boru Hattı planı ortaya atılmıştır. Bu boru hattının Rusya’dan başlayarak Türkmenistan, Özbekistan ve Kazakistan üzerinden Çin’in Sincan (Xinjiang) Uygur Özerk Bölgesi’ne girmesi, oradan da Keşmir bölgesinde Çin-Hindistan sınır hattını geçmesi ve Hindistan’a enerji sağlaması düşünüldüyse de coğrafi ve çevresel sorunlar sonucunda bu plan uygulanamamıştır. Bu projenin yerine Türkmenistan-Afganistan-Pakistan-Hindistan Boru Hattı planı ortaya atılmıştır. Proje 1995’te Türkmenistan ve Pakistan arasında başlamış, 2002’de Afganistan ve 2006’ta Hindistan projeye dahil olmuştur. Projenin güvenilirliği Afganistan ve Pakistan’daki terör sorunu sebebiyle tartışma konusudur.[12] 2021’de Taliban’ın Afganistan’da kontrolü ele geçirmesi üzerine Taliban, projenin güvenliğini sağlayacaklarını duyurmuştur.[13] Her ne kadar İran-Pakistan-Hindistan arasında bir boru hattı projesi gündeme geldiyse de Hindistan 2009 yılında ABD’nin baskılarından ötürü projeden çekilmiştir.[14]

Hindistan, Orta Asya’daki enerji kaynaklarına da yatırım girişimlerinde bulunmuştur. Kazakistan’da Kazakistan kamu petrol işletmecisi KazMunaiGaz ile birlikte Hazar Denizi’ndeki Satpayev alanında petrol arama faaliyetleri için 2009’da anlaşma imzalamıştır. Özbekistan’da Özbek kamu doğal gaz işletmecisi Uzbekneftegaz ile bir mutabakat anlaşması imzalamış, Özbekistan ve Afganistan’daki projelerde beraber yer almış, üçüncü ülkelerde ortak çalışmalar yürütmek için çalışma grupları kurma konusunda anlaşmış ve Özbek Cumhurbaşkanı Karimov’un 2011 yılında Hindistan’ı ziyaret etmesi sırasında hidrokarbon konularını da içeren geniş kapsamlı 34 anlaşma imzalayıp ikili ilişkileri “uzun vadeli stratejik ortak” düzeyine yükseltmiştir.[15]

Hindistan’ın Orta Asya’da Enerji Konusunda Karşılaştığı Güçlükler:

Hindistan’ın bölgedeki enerji çıkarlarının önündeki engeller iki gruba ayrılabilir: Diğer bölgesel güçler ve güvenlik.

Rusya ve Çin’in de aralarında olduğu bölgesel güçlerle rekabet, Hindistan’ın Orta Asya’daki enerji çıkarlarına erişmesini zorlaştırmaktadır. Bu konuda verilebilecek bir örnek 2012-2013 yıllarındaki Kashagan petrol sahası için Çin ve Hindistan’ı ilgilendiren krizdir.[16] Kashagan petrol sahasında, Hint kamu petrol ve doğal gaz işletmesi ONGC Videsh, ConocoPhilips firmasının %8,4’lük hissesini almak için 2012 yılında 5 milyar USD’ye anlaşmıştır ancak Kazakistan hükûmeti yasal araya girme hakkını kullanarak hisseyi ConocoPhilips’ten almıştır ve 2013 yılında hisseyi 5,3-5,4 milyar USD’ye Çin’in kamu petrol ve doğal gaz işletmesi olan CNPC’ye satmıştır. Dönemin Hint Petrol Bakanı Shankar Aiyar, durumu “Oyun başladıktan sonra kuralların değiştirilmesi” olarak tanımlamıştır. [17]

Hindistan’ın bölgedeki çıkarlarının karşısındaki bir diğer zorluk ise güvenliktir. Türkmenistan-Afganistan-Pakistan-Hindistan Boru Hattı projesinde de görülebileceği üzere projenin ilerlemesinin önündeki önemli engellerden biri Afganistan ve Pakistan’daki güvenlik sorunudur. Orta Asya’daki güvenlik meselesinin Hindistan’a olan yansımaları yazının devamında daha detaylı bir şekilde ele alınacaktır.

Ticaret:

Hindistan’ın Orta Asya’daki Ticari Çıkarları:

Hindistan’ın Orta Asya ile olan ticareti, toplam ticaret içerisinde çok küçük bir yer kaplamaktadır. Hindistan’ın 2019 yılındaki toplam ihracatının %0,1498’i, ithalatının ise %0,4904’ü Orta Asya ile gerçekleşmiştir.[18] Çin’in Kuşak-Yol Projesi gibi projelerle Doğu Asya ve Avrupa arasında köprü işlevi görmeye başlayan Orta Asya, Hindistan’ın kara üzerinden ticareti için de önem taşımaktadır. Orta Asya ile ulaşım bağlantılarını iyileştirmek, Hindistan’a yeni bir ticaret rotası kazandıracak ve Hint ticari etki alanının Asya’nın içlerine doğru genişleyerek Hindistan’ın Hint Okyanusu’ndaki jeopolitik rakibi Çin’in Orta Asya’da etki alanını genişletmesini zorlaştıracaktır.

Hint Dışişleri Bakanı Ahamed, 2012 yılında Kırgızistan’ın başkenti Bişkek’te “Orta Asya’yla Bağlanma Politikası (Connect Central Asia Policy)”  adlı yeni stratejiyi açıklarken aslında Hint yönetiminin Orta Asya’daki ticari ve yatırım fırsatları hakkındaki görüşlerini de ortaya koymuştur. Ahamed, konuşmasında Hindistan’ın bölgede inşaat faaliyetleri yürütebileceğinden, Orta Asya’nın verimli tarım arazilerinde katma değeri yüksek ürünler yetiştirebileceğinden, tıbbî iş birliğine gidebileceğinden, bilgi teknolojileri alanında bölgede bir ağ kurabileceğinden ve sanayi ile bankacılık tesisleri kurabileceğinden bahsetmiştir.[19]

Hindistan’ın Orta Asya’daki Ticari Hamleleri:

Hindistan’ın Orta Asya ile ticaret ve ulaşım altyapısı kurmak için en büyük adımlarından birisi Uluslararası Kuzey-Güney Ulaşım Koridoru projesidir. 12 Eylül 2000 tarihinde Rusya, İran ve Hindistan arasında imzalanan anlaşmayla yasal temelleri atılan proje ile Hindistan’ın Mumbai limanından İran’ın Bandar Abbas limanına geçen ve oradan İran’ı katederek Hazar Denizi’ne ulaşarak Azerbaycan, Kazakistan, Türkmenistan, İran ile Rusya’ya ait limanlara bağlanacak ve Rusya üzerinden St. Petersburg’ta son bulacak bir koridor öngörülmektedir. Proje; deniz yolu, kara yolu ve demir yolu sistemlerinin birleşiminden oluşmaktadır. Orta Asya’yı karasallık sorunundan kurtarma amacı güden proje ile yük taşıma süreleri ve masraflarının da azaltılması planlanmaktadır.[20] Hindistan bu proje sayesinde Hazar Denizi üzerinden Kazakistan ve Türkmenistan’a mal gönderebilme imkanına kavuşacaktır.

Hindistan hükûmetinin ve Hint firmaları Orta Asya’da bazı yatırımlar yapmıştır ve yapmaktadır. Türkmenistan’da Ajanta Pharma firması 1998 yılında ilaç piyasasına girmiştir. 2020 yılının kasım ayında Hint ve Türkmen iş insanları tekstil ve deri konusunda iş birliği hakkında bir webinar düzenlemiştir ve bunu 2021 yılının mart ayında “Hindistan-Türkmenistan Farmakoloji Sektörü İş Birliği Webinarı” takip etmiştir.[21] 2002 yılında Hindistan, Türkmenistan’da teknik eğitim verme amaçlı bir “Türkmenistan-Hindistan Endüstriyel Eğitim Merkezi” kurmuştur.[22] Tacikistan’da Hint firmaları, elektrik dağıtımı altyapısı inşa etme ihaleleri kazanmıştır.[23] Hindistan’ın 2003 yılındaki “Focus: CIS” adlı ticaret programı Orta Asya devletlerinin yanı sıra diğer Bağımsız Devletler Topluluğu üyelerini de kapsamıştır.[24] Hindistan-Orta Asya İş Konseyi toplantıları başlatılmış ve bu toplantıların ikincisi 28 Ekim 2020 tarihinde yapılmıştır.[25]

Hindistan’ın Orta Asya’da Ticaret Alanında Karşılaştığı Sorunlar:

Hindistan’ın Orta Asya’da ticaret ilişkileri geliştirmesinin önündeki en önemli sorunlardan biri Orta Asya ile bir kara bağlantısının olmamasıdır. Pakistan ile yaşanan Keşmir sorunu ve Hindistan’ın kuzeyindeki zorlu coğrafi koşullar ile dik sıradağlar, Hindistan’ın Orta Asya’ya ulaşmasını zorlaştırmaktadır. Uluslararası Kuzey-Güney Ulaşım Koridoru Projesi bu engeli aşmaya yöneliktir.

Hindistan ekonomisinin 1991’den beri özel sektör ağırlıklı olması da Hindistan’ın odağını Orta Asya’ya yöneltmesini engellemektedir. Hint hükûmetinin çabalarına rağmen Hint firmaları, pazarı ve bölgedeki bürokrasi hakkında bilgi sahibi olmadıkları için Orta Asya ile yatırım ve ticaret ilişkileri kurmaktan kaçınmaktadır. Aynı zamanda Güneydoğu Asya ve Orta Doğu gibi daha büyük pazarlar yatırımcının dikkatini çekmektedir. Hint-Orta Asya İş Konseyi gibi toplantılarla Hint sermayesinin Orta Asya’ya ısındırılması ve çekilmesi buna yönelik girişimlerdir.

Hindistan’ın karşılaştığı başka bir zorluk da bölgedeki diğer jeopolitik aktörlerin faaliyetleridir. Çin’in Kuşak-Yol Projesi bu konudaki en büyük örnek olarak gösterilebilir. Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi’nin açıklamalarına göre Çin’in Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Türkmenistan’a yaptığı toplam yatırım 14 milyar USD’yi geçmiştir ve daha birçok büyük proje de yapım aşamasındadır. Çin’in bu 5 devletle yaptığı toplam ticaret 2021 yılında 44,6 milyar USD’ye ulaşmıştır.[26] Türkiye de Orta Asya’da ticari hamleler yapmaktadır. Türkiye’nin 2019 yılında bölgeyle olan toplam ticareti 8,5 milyar USD düzeyinde olmuştur ve bölgede dört binin üzerinde Türk firması faaliyet göstermektedir. Türkiye’nin Türkmenistan hariç bütün bölge ülkeleriyle İş Birliği Konseyi ve daha üst seviyede ortaklıkları vardır.[27] Türkiye’nin bölge ülkeleri ile birlikte başlattığı Hazar Geçişli Orta Koridor gibi projeler de Türkiye’nin bölge ticaretindeki payını arttırmaktadır.[28] Bu tür jeopolitik rakipler Hindistan’ın bölgede sağlam bir faaliyet göstermesinin önünde zorluk teşkil etmektedir.

Güvenlik:

Hindistan’ın Orta Asya’daki Güvenlik Sorunları:

Hindistan’ın Orta Asya’daki hamleleri bölgedeki güvenlik durumuyla yakından ilişkilidir. Türkmenistan-Afganistan-Pakistan-Hindistan Boru Hattı Projesi’nin yavaş ilerlemesindeki en önemli sebeplerden biri Afganistan ve Pakistan’daki terör sorunudur. Aynı zamanda Orta Asya’daki bazı aşırı gruplar da Hindistan’ın çıkarlarına ters düşen unsurlardır.

Afganistan’daki durum Hindistan için her zaman bir güvenlik sorunu olmuştur. Hint yönetimi, Afganistan’daki durumun Pakistan’ın Hindistan ile olan rekabetiyle yakından alakası olduğuna ve Pakistan’ın Afganistan’daki militanlar başta olmak üzere diğer birçok örgütü Hint karşıtı amaçlarla desteklediğine ve kolladığına inanmaktadır.[29] Örnek olarak 1999 yılında kaçırılan ve Afganistan’a indirilen Hint Havayolları’na ait IC814 sefer sayılı uçak verilebilir.[30] Hint hükûmetinin kendisine karşı yöneltilen terör faaliyetlerinde Pakistan’ın payı olduğunu düşünmesi durumu Orta Asya’da terörle mücadele konusuna ağırlık vermesine yol açmıştır.

Orta Asya’da faaliyet gösteren terörist gruplar Özbekistan’da İslamî Cihat Birliği ve Özbekistan İslamî Hareketi ve Tacikistan’da DAEŞ’tir.[31] [32] Hindistan, bu grupların etkilerini genişletmelerinden ve özellikle Hindistan’a karşı faaliyet yürütmelerinden endişelenmektedir. Aynı zamanda, bu grupların bölgede güç kazanmaları Hindistan’ın bölgedeki yatırımlarını tehlikeye sokma olasılığına sahiptir.

Afganistan’da Taliban zaferi, Hindistan’daki düşünce çevrelerinde dikkat çekmiş, Ceyş-i Muhammed ve Leşker-i Tayyibe gibi örgütlerin Taliban’ın başarısından kuvvet alarak Keşmir bölgesinde ve Hindistan’ın iç kısımlarında Hindistan’a karşı saldırılar yürütmesi ihtimali de kaygı uyandırmıştır.[33]

Hindistan’ın Orta Asya’da Güvenlik Konusunda Yaptığı Hamleler:

Hindistan, Orta Asya’daki terör sorununa karşı bölge devletleriyle askeri ortaklıklar kurmaya başlamıştır. Hint Başbakanı Modi’nin 2015 yılındaki Orta Asya ziyareti bu konuda bir dönüm noktasıdır. Tacikistan, Özbekistan ve Kazakistan ile Hindistan bu ziyaret sırasında Ortak Çalışma Grupları kurarak teröre karşı iş birliği kurmuşlardır. 13 Ocak 2019’da Hindistan, Afganistan ve Orta Asya Cumhuriyetleri “Orta Asya Diyaloğu” olarak toplanmış, bu görüşmenin ikincisi 2020’de yapılmıştır. Hint ordusu; Kazak, Kırgız, Tacik ve Özbek kuvvetlerine askerî eğitim vermektedir ve Hindistan, Özbekistan, Kazakistan ve Kırgızistan ile ortak askeri tatbikatlar düzenlemiştir.[34]

28 Ocak 2022 tarihinde, Hindistan Başbakanı Modi’nin ev sahipliğinde Orta Asya Cumhuriyetleri’nin devlet başkanlarının da katılımıyla Delhi Deklerasyonu yayınlanmış ve Taliban döneminde Afganistan’ın durumunu görüşmek için bir çalışma grubu oluşturulmuştur. Liderler, teröre karşı ortak mücadele ve Afganistan’ın yeniden inşasına vurgu yapmışlardır.[35] Hindistan bu şekilde Afganistan’ın bölgesel bir terör merkezi hâline gelmesine engel olmak için bölgesel bir ortaklık kurmayı hedeflemiştir.

Sonuç:

Hindistan ile Orta Asya Cumhuriyetleri arasında karşılıklı bir çıkar söz konusudur. Orta Asya Cumhuriyetleri, Hindistan’ın yatırımlarından ve belirli alanlardaki ilerlemesinden faydalanabilirken Orta Asya Cumhuriyetleri’nin desteği ve ortaklığı, Hindistan için önem taşımaktadır.

Hindistan’ın enerji konusundaki ihtiyaçları için Orta Asya verimli bir sahadır. Hem petrol ve doğal gazın çıktığı diğer yerlerden (Orta Doğu, Afrika, Latin Amerika) daha istikrarlı bir bölge olması hem de coğrafi yakınlığı, Hindistan’ın enerji konusunda bölgede çıkarlarının olmasını sağlamaktadır. Bu çıkarları sağlamak için olan projelerden biri olan Türkmenistan-Afganistan-Pakistan-Hindistan Boru Hattı Projesi, Taliban’ın projeye olan desteğini açıklamasıyla ilerleyişinin önündeki büyük bir engelden kurtulmuştur. Ancak Hindistan’ın Orta Asya ülkelerindeki enerji kaynaklarının ihalelerindeki gidişatı istenen durumda değildir. Hindistan’ın bu konuda başarılı olması için bu alandaki rekabete karşı koyabilecek sermayeyi sağlaması gerekmektedir.

Ticaret konusunda Hint-Orta Asya arasındaki ticarî ilişkiler gerçek potansiyelinden çok uzaktadır. Bunun geliştirilmesi için geliştirilen Uluslararası Kuzey-Güney Ulaşım Koridoru Projesi’nin inşaatının tamamlanmadığı ve tam kapasitede çalışmadığı düşünülünce bu projenin Hint-Orta Asya ticaretini daha da geliştirme olasılığı olduğu söylenebilir. Ancak Hindistan’ın bölgedeki yatırımları diğer jeopolitik oyuncuların çok altında kalmakta, bu sebepten ötürü bu yatırım ve ticaret bölgede bir Hint nüfuzunun oluşmasını sağlayamamaktadır. Hindistan’ın bölgede ciddi bir ekonomik varlık göstermesi için yatırımların miktarını, boyutunu ve değerini arttırmalıdır.

Güvenlik alanında Hindistan’ın genel endişeleri Pakistan ile arasındaki bölgesel rekabetten kaynaklanmaktadır. Hint yönetiminin Pakistan’ın Güney ve Orta Asya’daki terörist grupları Hindistan’a karşı kışkırttığını iddia etmesi, Hindistan’ın Orta Asya ve çevresindeki terör tehlikelerine büyük önem vermesine yol açmıştır. Hindistan bu konuda bölge devletleri ile askeri ortaklık yürüterek bölgede herhangi bir terör tehdidinin oluşmasını engelleme yolunu seçmiştir. Aynı zamanda Taliban’ın Afganistan’da kontrolü ele geçirmesi üzerine ülkenin bir terör merkezi olmak yerine istikrarlı bir yönetime sahip olması konusunda bölge devletleri ile ortak hareket etmiştir.

Özet olarak, Hindistan’ın Orta Asya’daki varlığı olabilecek düzeyin çok altındadır. Hindistan’ın enerji, ticaret ve güvenlik konusundaki çıkarları için bölgede attığı adımlar olsa da bu adımlar yeterli değildir. Hindistan’ın bölgesel rekabette kuvvetli bir oyuncu olmak için bölgedeki yatırımlarını arttırması gerekmektedir ancak bu Hindistan’ın düşük gelişmişlik düzeyi ve ekonomik gücünün kısıtlılığı nedeniyle mümkün gözükmemektedir.

Kaynakça:

Makaleler ve Raporlar:

• Chanlett-Avery E., Kronstadt K. A., Lawrence S.V., (2017), The Changing Geopolitics of Asia: Issues for Congress, Congressional Research Service.
• Gupta, P. K. (2021). Situating Tajikistan in India’s Central Asia Policy: A Strategic Dimension. ELECTRONIC JOURNAL OF SOCIAL AND STRATEGIC STUDIES, 2, 64-76.
• International Energy Agency (2021), India Energy Outlook 2021, IEA, Paris, https://www.iea.org/reports/india-energy-outlook-2021 syf: 220.
• Kronstadt K.A., Pinto S. (2013) U.S.-India Security Relations: Strategic Issues, Congressional Research Service.
• Muratbekova, A. (2018). From Asia to Eurasia: China and India interests in Central Asia. Вестник КазНУ. Серия международные отношения и международное право, 77(1), 18-27.
• OECD (2016), Uranium 2016: Resources, Production and Demand, OECD, https://www.oecd-nea.org/jcms/pl_15004 (Erişim Tarihi: 23 Şubat 2022).
• Pal, A., & Sonker, A. (2020), India and central Asian republics: Energy security prospective (1991-2011).
• Pradhan, R., Zhiyenbayev, M., & Sa, S. N. (2019). GEOPOLITICAL AND GEOECONOMIC FACTORS IN INDIA’S CENTRAL ASIA POLICY. ХАБАРШЫ, 2019103.
• SAIN, R. (2021), India-Central Asia Relations in Modi Regime, International Journal of Applied Social Science, V:8, syf:66-68.
• Vinokurov, E., Ahunbaev, A., Shashkenov, M., Zaboev, A. (2021) The International North–South Transport Corridor: Promoting Eurasia’s Intra- and Transcontinental Connectivity. Report 21/5. Almaty, Moscow: Eurasian Development Bank.

  Çevrim İçi Bağlantılar:

• AA, 28 Ocak 2022, https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/india-central-asia-to-form-working-group-on-afghanistan/2487702 (Erişim Tarihi: 3 Mart 2022).
• AA, 30 Ekim 2021, https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/taliban-pledge-mega-gas-pipeline-projects-security-in-afghanistan/2407241 (Erişim Tarihi: 23 Şubat 2022).
• BBC News, 18 Ağustos 2021, https://www.bbc.com/news/world-asia-india-58240301 (Erişim Tarihi: 3 Mart 2022).
• CIA World Factbook, 16 Şubat 2022, https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/uzbekistan/ (Erişim Tarihi: 2 Mart 2022).
• CIA World Factbook, 22 Şubat 2022, https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/tajikistan/ (Erişim Tarihi: 2 Mart 2022).
• CIA World Factbook, 25 Ocak 2022, https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/india/ (Erişim Tarihi: 10 Şubat 2022).
• CIA World Factbook, 4 Şubat 2022, https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/uzbekistan/#energy (Erişim Tarihi: 16 Şubat 2022).
• CIA World Factbook, 4 Şubat 2022, https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/turkmenistan/#energy (Erişim Tarihi: 16 Şubat 2022).
• CIA World Factbook, 4 Şubat 2022, https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/kazakhstan/#energy (Erişim Tarihi: 16 Şubat 2022).
• Embassy of India in Ashkabat, https://eoi.gov.in/ashgabat/?12902?000 (Erişim Tarihi: 1 Mart 2022).
• Embassy of India in Ashkabat, https://eoi.gov.in/ashgabat/?12934?000 (Erişim Tarihi: 1 Mart 2022).
• Embassy of India in Tashkent, https://eoi.gov.in/tashkent/?11707?000 (Erişim Tarihi: 1 Mart 2022).
• Indian Ministry of Commerce and Industry, https://commerce.gov.in/international-trade/trade-promotion-programmes-and-schemes/trade-promotion-programme-focus-cis/ (Erişim Tarihi: 1 Mart 2022).
• Indian Ministry of Commerce and Industry, https://tradestat.commerce.gov.in/eidb/default.asp (Erişim Tarihi: 28 Şubat 2022).
• Indian Ministry of External Affairs, 12 Haziran 2012, https://www.mea.gov.in/Speeches-Statements.htm?dtl/19791/ (Erişim Tarihi: 28 Şubat 2022).
• International Energy Agency, 6 Ağustos 2021, https://www.iea.org/data-and-statistics/charts/top-ten-electricity-consuming-countries-2019 (Erişim Tarihi: 16 Şubat 2022).
• International Energy Agency, https://www.iea.org/data-and-statistics/data-browser/?country=INDIA&fuel=Energy%20consumption&indicator=ElecConsBySector (Erişim Tarihi: 16 Şubat 2022).
• Ministry of External Affairs, 24 Aralık 2021, https://indbiz.gov.in/india-to-produce-22480-mw-of-nuclear-energy-by-2031-2/ (Erişim Tarihi: 23 Şubat 2022).
• The Economic Times, 30 Ağustos 2021, https://economictimes.indiatimes.com/news/india/1999-kandahar-hijacking-only-one-behind-bars-real-perpetrators-still-untried/articleshow/85777240.cms?from=mdr (Erişim Tarihi: 2 Mart 2022).
• The Hindu, 2 Temmuz 2013, https://www.thehindu.com/business/Economy/india-loses-kashagan-oil-field-to-china/article4873734.ece (Erişim Tarihi: 26 Şubat 2022).
• The State Council of the People’s Republic of China, 19 Ocak 2022, http://english.www.gov.cn/statecouncil/ministries/202201/19/content_WS61e76106c6d09c94e48a3e1c.html (Erişim Tarihi: 1 Mart 2022).
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, https://www.mfa.gov.tr/turkiye_nin-cok-tarafli-ulastirma-politikasi.tr.mfa (Erişim Tarihi: 1 Mart 2022).
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, https://www.mfa.gov.tr/turkiye-orta-asya-ulkeleri-iliskileri.tr.mfa (Erişim Tarihi: 1 Mart 2022).
• UPI, 19 Mart 2010, https://www.upi.com/Energy-News/2010/03/19/Pakistan-gas-pipeline-is-Irans-lifeline/27741269029633/?u3L=1 (Erişim Tarihi: 23 Şubat 2022).
• World Bank, https://data.worldbank.org/indicator/NV.IND.MANF.ZS?locations=IN (Erişim Tarihi: 16 Şubat 2022).

[1]CIA World Factbook, 25 Ocak 2022, https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/india/ (Erişim Tarihi: 10 Şubat 2022).

[2]Chanlett-Avery E., Kronstadt K. A., Lawrence S.V., (2017), The Changing Geopolitics of Asia: Issues for Congress, Congressional Research Service.

[3]International Energy Agency, 6 Ağustos 2021, https://www.iea.org/data-and-statistics/charts/top-ten-electricity-consuming-countries-2019 (Erişim Tarihi: 16 Şubat 2022).

[4]International Energy Agency, https://www.iea.org/data-and-statistics/data-browser/?country=INDIA&fuel=Energy%20consumption&indicator=ElecConsBySector (Erişim Tarihi: 16 Şubat 2022).

[5]World Bank, https://data.worldbank.org/indicator/NV.IND.MANF.ZS?locations=IN (Erişim Tarihi: 16 Şubat 2022).

[6]CIA World Factbook, 4 Şubat 2022, https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/kazakhstan/#energy (Erişim Tarihi: 16 Şubat 2022).

[7]CIA World Factbook, 4 Şubat 2022, https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/turkmenistan/#energy (Erişim Tarihi: 16 Şubat 2022).

[8]CIA World Factbook, 4 Şubat 2022, https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/uzbekistan/#energy (Erişim Tarihi: 16 Şubat 2022).

[9]OECD (2016), Uranium 2016: Resources, Production and Demand, OECD, https://www.oecd-nea.org/jcms/pl_15004 (Erişim Tarihi: 23 Şubat 2022).

[10]International Energy Agency (2021), India Energy Outlook 2021, IEA, Paris, https://www.iea.org/reports/india-energy-outlook-2021 syf: 220.

[11]Ministry of External Affairs, 24 Aralık 2021, https://indbiz.gov.in/india-to-produce-22480-mw-of-nuclear-energy-by-2031-2/ (Erişim Tarihi: 23 Şubat 2022).

[12]Pal, A., & Sonker, A. (2020), India and central Asian republics: Energy security prospective (1991-2011).

[13]AA, 30 Ekim 2021, https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/taliban-pledge-mega-gas-pipeline-projects-security-in-afghanistan/2407241 (Erişim Tarihi: 23 Şubat 2022).

[14]UPI, 19 Mart 2010, https://www.upi.com/Energy-News/2010/03/19/Pakistan-gas-pipeline-is-Irans-lifeline/27741269029633/?u3L=1 (Erişim Tarihi: 23 Şubat 2022).

[15]Pradhan, R., Zhiyenbayev, M., & Sa, S. N. (2019). GEOPOLITICAL AND GEOECONOMIC FACTORS IN INDIA’S CENTRAL ASIA POLICY. ХАБАРШЫ, 2019103.

[16]Muratbekova, A. (2018). From Asia to Eurasia: China and India interests in Central Asia. Вестник КазНУ. Серия международные отношения и международное право, 77(1), 18-27.

[17]The Hindu, 2 Temmuz 2013, https://www.thehindu.com/business/Economy/india-loses-kashagan-oil-field-to-china/article4873734.ece (Erişim Tarihi: 26 Şubat 2022).

[18]Indian Ministry of Commerce and Industry, https://tradestat.commerce.gov.in/eidb/default.asp (Erişim Tarihi: 28 Şubat 2022).

[19]Indian Ministry of External Affairs, 12 Haziran 2012, https://www.mea.gov.in/Speeches-Statements.htm?dtl/19791/  (Erişim Tarihi: 28 Şubat 2022).

[20]Vinokurov, E., Ahunbaev, A., Shashkenov, M., Zaboev, A. (2021) The International North–South Transport Corridor: Promoting Eurasia’s Intra- and Transcontinental Connectivity. Report 21/5. Almaty, Moscow: Eurasian Development Bank.

[21]Embassy of India in Ashkabat, https://eoi.gov.in/ashgabat/?12902?000 (Erişim Tarihi: 1 Mart 2022).

[22]Embassy of India in Ashkabat, https://eoi.gov.in/ashgabat/?12934?000 (Erişim Tarihi: 1 Mart 2022).

[23]Gupta, P. K. (2021). Situating Tajikistan in India’s Central Asia Policy: A Strategic Dimension. ELECTRONIC JOURNAL OF SOCIAL AND STRATEGIC STUDIES, 2, 64-76.

[24]Indian Ministry of Commerce and Industry, https://commerce.gov.in/international-trade/trade-promotion-programmes-and-schemes/trade-promotion-programme-focus-cis/ (Erişim Tarihi: 1 Mart 2022).

[25]Embassy of India in Tashkent, https://eoi.gov.in/tashkent/?11707?000 (Erişim Tarihi: 1 Mart 2022).

[26]The State Council of the People’s Republic of China, 19 Ocak 2022, http://english.www.gov.cn/statecouncil/ministries/202201/19/content_WS61e76106c6d09c94e48a3e1c.html (Erişim Tarihi: 1 Mart 2022).

[27]Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, https://www.mfa.gov.tr/turkiye-orta-asya-ulkeleri-iliskileri.tr.mfa (Erişim Tarihi: 1 Mart 2022).

[28]Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, https://www.mfa.gov.tr/turkiye_nin-cok-tarafli-ulastirma-politikasi.tr.mfa (Erişim Tarihi: 1 Mart 2022).

[29]Kronstadt K.A., Pinto S. (2013) U.S.-India Security Relations: Strategic Issues, Congressional Research Service.

[30]The Economic Times, 30 Ağustos 2021, https://economictimes.indiatimes.com/news/india/1999-kandahar-hijacking-only-one-behind-bars-real-perpetrators-still-untried/articleshow/85777240.cms?from=mdr (Erişim Tarihi: 2 Mart 2022).

[31]CIA World Factbook, 16 Şubat 2022, https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/uzbekistan/ (Erişim Tarihi: 2 Mart 2022).

[32]CIA World Factbook, 22 Şubat 2022, https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/tajikistan/ (Erişim Tarihi: 2 Mart 2022).

[33]BBC News, 18 Ağustos 2021, https://www.bbc.com/news/world-asia-india-58240301 (Erişim Tarihi: 3 Mart 2022).

[34]SAIN, R. (2021), India-Central Asia Relations in Modi Regime, International Journal of Applied Social Science, V:8, syf:66-68.

[35]AA, 28 Ocak 2022, https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/india-central-asia-to-form-working-group-on-afghanistan/2487702 (Erişim Tarihi: 3 Mart 2022).