…

MİKROÇİPLER, TAYVAN VE TEKNOLOJİK KIYAMET

Giriş:

Tayvan’ın çip sektörüne girişi 1960’lı yıllarda Philips, General Instrument ve Texas Instruments gibi firmaların Tayvan’da paketleme ve kurulum tesisleri açmasıyla olmuştur. 1980’de de ülkenin ilk üretim tesisleri United Microelectronics Corporation tarafından kurulmuştur.  1987 yılında, Tayvan hükûmeti dönemin önde gelen teknoloji firmalarından Texas Instruments’te uzun bir süre yöneticilik yapmış Morris CHANG adındaki bir mühendisin girişim planına 100 milyon USD değerinde destek olmaya karar vermiştir ve Tayvan hükûmetinden alınan destek sayesinde Morris CHANG’ın Taiwan Semiconductor Manufacturing Company (TSMC) adlı şirketi, üretim tesislerini kurarak “sözleşmeli üretim” girişim modelinde bir öncü olmuş ve zamanla bu alandaki en büyük şirketler arasına girmiştir (Brown, 2020).

Günümüzde Tayvan yarı iletken sektörünün en gelişmiş olduğu yerlerden biri hâline gelmiştir. Adanın 2021 yılındaki ihracatının %34,8’ini elektronik entegre devreler oluşturmuştur ve bu, 155 milyar USD’den fazla bir değere karşılık gelmektedir (T.C. Ticaret Bakanlığı, 2022). Tayvan, 2019 yılında küresel yarı iletken devre üretiminin %28’ini gerçekleştirmiştir. Yarı iletken devre tasarımı konusundaki en büyük on firmanın üçünün merkezi Tayvan’dadır. Tayvan firması TSMC’nin öncülüğünü yaptığı sözleşmeli üretim modelini izleyen firmaların toplam gelirinin %73’ü de yine Tayvan firmalarına aittir (Platzer, Sargent Jr., & Sutter, 2020). Tayvan’ın yarı iletken pazarında önemli bir yere sahip olduğu kesindir.

Tayvan her ne kadar yarı iletkenler ve çip üretimi konusunda bir dünya devi olsa da Tayvan Boğazı’nın öteki tarafındaki Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC), Tayvan için büyük bir jeostratejik tehlike oluşturmaktadır. Dünyanın en büyük ikinci ekonomisi ve en kalabalık ülkesi olan Çin Halk Cumhuriyeti, Tayvan’ı kendi eyaleti olarak görmektedir. 1949’da ana karada Mao ZEDONG önderliğindeki Komünistlerin Kuomintang’ı yenmesi üzerine Kuomintang hükûmetinin Tayvan’a kaçmasından beri devam eden bu sorun, zaman zaman gerilmekte ve taraflar askerî hamleler de dahil olmak üzere karşılıklı eylemlerde bulunmaktadır. Bunun en son örneği ABD Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy PELOSİ’nin Tayvan’ı ziyaret etmesi üzerine gerçekleşen olaylardır. Pelosi’nin ziyaretinden sonra Çin Halk Kurtuluş Ordusu Tayvan çevresinde tatbikatlar gerçekleştirmiştir (Ministry of National Defense of the People’s Republic of China, 2022). Tayvan tarafı da tek taraflı olarak ilan ettiği hava sahasını ihlal eden bir Çin drone’una ateş açarak düşürmüştür (Reuters, 2022).

Bahsi geçen Tayvan-Çin geriliminin sıcak çatışmaya dönmesi durumunda küresel mikroçip piyasalarının bundan etkileneceği kesindir. Bu yazının amacı, bir sıcak çatışma sebebiyle Tayvan’ın yarı iletken zincirinden çıkmasının yaratacağı etkileri ve bu etkilerin yaratacağı “teknolojik kıyamet”i göstermektir. Tayvan’daki mikroçip firmalarının ürettikleri devrelerin kullanıldığı yerler belirtilerek krizin etkileyeceği diğer sektörler görülebilecektir.

Tayvan’ın Mikroçip Alanındaki Gücü:

Üretim Kapasitesi ve Teknolojik Durum:

Aralık 2018’de Tayvan küresel aylık toplam mikroçip devre üretiminin %22’sini gerçekleştirmiştir (VerWey, 2019). Tayvan, Güney Kore ile birlikte 10 nanometreden küçük olan en gelişmiş mikroçipleri üretme teknolojisine sahip olan iki ülkeden biridir ve 2019 yılında bu alandaki üretimin %92’sini gerçekleştirmiştir. Genel anlamda ise bütün mikroçip alanlarında küresel toplam üretim kapasitesinin %20’si yine Tayvan firmalarındadır (Varas, Varadarajan, Goodrich, & Yinug, 2021). Tayvan firması TSMC, 5 nanometre bandının da altına inerek 3 nanometrelik mikroçip seri üretimine 2022’nin ikinci yarısında başlamayı planladıklarını duyurmuştur. Yine TSMC’nin 2 nanometrelik mikroçip konusundaki Ar-Ge çalışmaları devam etmektedir (Taiwan Semiconductor Manufacturing Company, 2022).

Tayvan’ın Mikroçip Sağladığı Sektörler:

Tayvan’ın en önemli mikroçip firmaları arasında yer alan ve küresel olarak en büyük üretim kapasitesine sahip olan TSMC, 2021 yılında net gelirinin %44’ünü akıllı telefon, %37’sini yüksek performanslı bilgisayarlar, %8’ini eşyaların interneti, %4’ünü otomobil ve %4’ünü de dijital tüketici elektronik eşyaları sektöründen elde ettiklerini duyurmuştur. 2021 yılında TSMC’nin net gelirinin 44 milyar USD’nin üzerinde olduğu göz önünde bulunarak bu oranların değeri daha iyi anlaşılabilir. Firma; 2021 yılı için hazırladığı yıllık raporunda 5G, elektrikli araçlar ve güç tasarrufu sağlayan yüksek performanslı çipler gibi alanlarda adımlar atacaklarını belirtmiştir. TSMC’nin müşterileri arasında AMD, NVIDIA, Intel, MediaTek, Broadcom gibi mikroçip firmaları da vardır (Taiwan Semiconductor Manufacturing Company, 2022). Firma aynı zamanda 2014 yılından beri ABD’li teknoloji devi Apple ile iş birliği yapmaktadır (Ignatiev, 2021). TSMC’nin Xilinx firması için ürettiği çipler ABD askerî donanımında, özellikle de F-35 savaş uçakları ve uydularda kullanılmaktadır (Platzer, Sargent Jr., & Sutter, 2020).

Tayvan’ın mikroçipler alanındaki önemli firmalarından olan MediaTek, telefonları ve yine telefonlarda kullanılan mikroçipleri ile öne çıksa da kullanıcı ürünleri, yapay zekâ, arabalar ve akıllı ev sistemleri için de mikroçipler tasarlamaktadır. Şirketin en önemli pazarlarından biri telefon pazarıdır ve 2021 yılında telefonlar için sistem çipleri alanında küresel pazarın %38’ine egemendir. Firma, 5G gibi yeni teknolojileri de değerlendirmek için adımlar atacaklarını duyurmuştur (MediaTek Inc., 2022).

Tayvan hükûmetinin Sanayi Teknolojileri Araştırma Enstitüsünden ayrılarak 1980 yılında kurulan ve Tayvan’ın ilk yarı iletken firması olan United Microelectronics Corporation (UMC), TSMC gibi bir sözleşmeli üretim firmasıdır ve bu alanda TSMC’den sonra %7,8’lik pazar payıyla ikinci sıradadır. 2021 yılında bu sözleşmeli üretim modelindeki küresel pazarın 97 milyar USD değerinde olduğu düşünülerek UMC’nin konumu daha iyi anlaşılabilir. UMC’nin ürettiği çiplerin kullanım alanları genel olarak telefon, televizyon, otomobil, tablet ve bilgisayarlardır (United Microelectronics Corporation, 2022).

Tartışma:

Veriler Üzerinden Değerlendirme:

Yukarıdaki verilere bakıldığında Tayvan’ın mikroçip alanındaki gücü görülebilmektedir. Tayvan firmaları telefon, otomobil, dijital tüketici elektronik araçları, askerî donanım, bilgisayarlar, sensörler ve daha birçok alanda üretim gerçekleştirmektedir ve bu alanlardaki tedarik zincirlerinde büyük bir rol oynamaktadırlar. Bu tedarik zincirleri sadece Tayvan’ın doğrudan müşterileri olarak değil, bu müşterilerin de müşterileri üzerinden değerlendirilmelidir. Tayvan’ın Çin ile yaşayacağı bir sıcak çatışma sebebiyle bu zincirlerin dışında kalmasının dünya piyasalarına etkisi çok büyük olacaktır.

Tayvan’ın yarı iletken alanındaki gücünün bir ayağı da teknolojik üstünlük ve yeteneklerindedir. Özellikle 10 nanometre altındaki en gelişmiş yarı iletkenlerde Tayvan, %92’lik üretim kapasitesiyle en yakın rakibi olan Güney Kore’den çok ileridedir. Tayvan’ın mikroçip tedarik zincirlerinden kopartılmasının 5G, yapay zekâ, nesnelerin interneti gibi alanlardaki ilerlemelere büyük bir ivme kaybı yaşatacağı söylenebilir. Bu kaybın telafisi, alternatif yoksunluğu nedeniyle çok zor olacaktır.

Otomotiv Sektörünün Karşılaştığı Çip Krizi Üzerinden Değerlendirme:

2021 yılında çip sıkıntıları sebebiyle Kuzey Amerika’da çoğu otomotiv montaj tesisi kapanmıştır ve bu kapanmalardan ötürü 2,3 milyon aracın üretilemediği tahmin edilmektedir. Bu sorunun kaynağı olarak ise araçlarda genel olarak kullanılan çiplerin artık üreticiler tarafından pek tercih edilmeyen eski tasarımlara sahip çipler olması, bununla beraber yeni model araçların daha fazla yarı iletken parça içermesiyle talebin artması ancak bu çiplerin üretiminin artmaması gösterilmiştir. Bir otomotivin araç elektronik kontrol birimlerinde kullanılan çiplerin yaklaşık %70’inin ise Tayvan firması TSMC tarafından üretildiği belirtilmektedir (Singh, 2021).

Mevzubahis çip krizi, tedarik zincirindeki üretici firmalar hâlâ zincirin içindeyken meydana gelmiştir. Krizin ortaya çıkma sebebi ise üretim sabit kalırken talebin artmasıdır ve bu olay yalnızca bir sektörde gerçekleşmiştir. Her geçen gün artan mikroçip ihtiyacına ve talebine rağmen Tayvan’ın yarı iletken tedarik zincirlerinden Çin ile yaşayacağı bir sıcak çatışma sonucunda çıkması, küresel anlamda yarı iletken üretiminin de büyük oranda azalması anlamına gelecektir. Yalnızca bir tür çipin eksikliğinde çıkan kriz göz önünde bulundurulduğunda Tayvan’ın tedarik zincirlerinin dışına atılmasının bütün sektörleri ne boyutta etkileyeceği anlaşılabilir.

CNAS’ın Araştırması Üzerinden Değerlendirme:

2021 yılında, Centre for a New American Safety (CNAS) Tayvan ve Çin arasında 2025 yılında gerçekleşen bir gerginlik senaryosu üzerine kurulan bir simülasyon çalışması gerçekleştirmiştir. Simülasyonda Tayvan, Çin ve ABD’yi kontrol eden oyuncu grupları çeşitli hamlelerle gruplarına atanan ülkenin çıkarlarını sağlamlaştırmaya çalışmıştır. Simülasyonun sonucunda ise CNAS, Tayvan’ın yarı iletken sektöründeki konumunun ülkenin güvenliği için kilit rol oynadığı çıkarımını yapmış ve Tayvan’ın bu sayede herhangi bir Çin saldırısına karşı kendini koruduğunu belirtmiştir. Tayvan’a yapılacak herhangi bir saldırının küresel olarak bütün sektörlerde hissedileceğini ve trilyonlarca dolarlık küresel zarara yol açabileceği ve Tayvan’ın bunu savunma amaçlı kullandığı ifade edilmiştir. Özetle, “Tayvan’da olan Tayvan’da kalmayacaktır” (Wasser, Rasser, & Kelley, 2022).

CNAS’ın bulguları yukarıda belirtilen veriler ve görüşlerle paralellik taşımaktadır. Tayvan’ın yarı iletken pazarındaki konumu, adanın Çin veya diğer dış kaynaklı saldırılara karşı kendini korumasını sağlamakta ve uluslararası konumunu güçlendirmektedir. Çoğu devlet Tayvan’ı tanımasa da günümüz dünyasının neredeyse bütün tedarik zincirlerinde yarı iletken pazarındaki konumu sayesinde bulunan Tayvan, onu tanımayan devletlerin bile ilgisini çekebilmekte ve desteğini kazanabilmektedir.

Sonuç:

Tayvan’ın küresel yarı iletken pazarındaki yeri vazgeçilmez olarak nitelendirilebilir. 20. yüzyıldan bu yana atılmış doğru adımlar sonucunda ada gelişen dünyada kendine sağlam bir yer bulmuştur ve bu sayede kendisini korumaktadır.

Çin’in Tayvan ile sıcak çatışmaya girmesi durumunda Tayvan’ın küresel tedarik zincirlerinden kopması büyük ekonomik zararlara yol açacak; uzay araştırmalarından cep telefonlarına, askerî teknolojilerden bilgisayarlara geniş bir alanı derinden etkileyecektir. Teknolojik gelişmelerin ivmesi azalacak, çoğu alanda üretim duracak ve dünya bir “teknolojik kıyamet” yaşayacaktır.

Anahtar Sözcükler: Tayvan, Çin, mikroçipler, yarı iletkenler, kriz, teknolojik kıyamet

Kaynakça:

Brown, C. P. (2020, Aralık). How the United States marched the semiconductor industry into its trade war with China. East Asian Economic Review, 24(4), 349-388. doi:https://dx.doi.org/10.11644/KIEP.EAER.2020.24.4.384

Ignatiev, P. M. (2021). Taiwan As An Economic Miracle. Actual Problems of International Relations(149), 4-14. Eylül 23, 2022 tarihinde http://www.library.univ.kiev.ua/ukr/host/10.23.10.100/db/ftp/univ/apmv/apmv_2021_149.pdf#page=4 adresinden alındı

MediaTek Inc. (2022). 2021 MediaTek Annual Report. Hsinchu: MediaTek. Ekim 2, 2022 tarihinde https://cdn-www.mediatek.com/posts/2021-English-Annual-Report_Final.pdf adresinden alındı

Ministry of National Defense of the People’s Republic of China. (2022, Ağustos 2). PLA Eastern Theater Command conducts joint military operations around Taiwan Island. Eylül 10, 2022 tarihinde Ministry of National Defense of the People’s Republic of China: http://eng.mod.gov.cn/news/2022-08/02/content_4917253.htm adresinden alındı

Platzer, M. D., Sargent Jr., J. F., & Sutter, K. M. (2020). Semiconductors: U.S. Industry, Global Competition, and Federal Policy. Washington D.C.: Congressional Research Service. https://crsreports.congress.gov/product/pdf/R/R46581 adresinden alındı

Reuters. (2022, Eylül 1). Taiwan shoots down drone for first time off Chinese coast. Eylül 10, 2022 tarihinde Reuters News Agency: https://www.reuters.com/world/asia-pacific/taiwan-shoots-down-unidentified-drone-kinmen-2022-09-01/ adresinden alındı

Singh, M. (2021). Semiconductor Shortage Constrains Vehicle Production. Washington D.C.: Congressional Research Service. Ekim 2, 2022 tarihinde https://crsreports.congress.gov/product/pdf/IF/IF12000 adresinden alındı

T.C. Ticaret Bakanlığı. (2022). Tayvan Profili. Ankara: Uluslararası Anlaşmalar ve Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü. https://ticaret.gov.tr/data/5f1ebaa313b876b04c77d33d/Tayvan%20Profili-2022.pdf adresinden alındı

Taiwan Semiconductor Manufacturing Company. (2022). TSMC Annual Report 2021. Hsinchu: TSMC. Eylül 18, 2022 tarihinde https://investor.tsmc.com/sites/ir/annual-report/2021/2021_Annual%20Report%20_E.pdf adresinden alındı

United Microelectronics Corporation. (2022). United Microelectronics Corporation 2021 Annual Report. Hsinchu: UMC. Ekim 2, 2022 tarihinde https://www.umc.com/upload/media/08_Investors/Annual_Reports/annual_report_english_pdf/2021/2021AR_ENG_all.pdf adresinden alındı

Varas, A., Varadarajan, R., Goodrich, J., & Yinug, F. (2021). Strengthening The Global Semiconductor Supply Chain in an Uncertain Era. Washington D.C.: Semiconductor Industry Association. Eylül 18, 2022 tarihinde https://www.semiconductors.org/wp-content/uploads/2021/05/BCG-x-SIA-Strengthening-the-Global-Semiconductor-Value-Chain-April-2021_1.pdf adresinden alındı

VerWey, J. (2019, Aralık). Chinese Semiconductor Industrial Policy: Prospects for Future Success. Journal of International Commerce and Economics, 1-36. Eylül 18, 2022 tarihinde https://www.usitc.gov/publications/332/journals/chinese_semiconductor_industrial_policy_prospects_for_success_jice_aug_2019.pdf adresinden alındı

Wasser, B., Rasser, M., & Kelley, H. (2022). When the Chips Are Down: Gaming the Global Semiconductor Competition. Washington D.C.: CNAS. Ekim 2, 2022 tarihinde https://s3.us-east-1.amazonaws.com/files.cnas.org/documents/CNAS-Report-Semidconductor-game-Jan-2022-final-b.pdf?mtime=20220201140415&focal=none adresinden alındı