Rusya Federasyonu, Avrasya coğrafyasında 17 milyon 100 bin km² alana sahip bir devlettir. 22 cumhuriyetten oluşan federal bir ülkedir. Rusya’nın nüfusu yaklaşık 145 milyondur. Rusya, çok milleti, çok dini ve çok kültürü içinde barındırmaktadır. Ülkede yaklaşık 20 milyon Müslüman ve Türk halkları yaşamaktadır.
Rusya’nın kişi başı yıllık geliri 16 bin doların üzerindedir. Başlıca ihracat ürünleri; petrol, doğalgaz, kömür, ağaç ve orman ürünleri, kimyasallar, demir-çelik ve tahıldır.
Başlıca ithalat ürünleri ise; makine, donanım, taşıt araçları, gıda ve hazır giyimdir. İhracat pazarları; Hollanda, Almanya, ABD, Polonya, Türkiye ve Çin’dir.
21’inci Yüzyılda uluslararası ilişkiler ve devletlerin dış politika stratejileri açısından en önemli belirleyici unsurlardan biri de enerji kaynaklarıdır. Ülkelerin dış politikaya yaklaşımlarını şekillendiren en önemli unsur; enerjiye bağımlılıktır. Buna göre ülkelerin temel amaçları; enerjiye sahip olma, enerji taşımacılığının güvenliğini sağlama ve dünya üzerindeki bu enerji kaynaklarının üzerinde denetim kurma isteği oldukları söylenebilir.
Rusya, enerji sektörü üreticisi, tüketicisi ve geçiş ülkesidir. Rusya; dünya doğalgaz rezervlerinin üçte birine, petrol rezervlerinin onda birine, kömür rezervlerinin beşte birine ve uranyum rezervlerinin yüzde 15’ine sahiptir. Piyasa payı dikkate alındığında; Rusya’nın enerji alanında bir süper güç olduğu söylenebilir.
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, enerji alanında dünya lideri olmak için büyük gayret göstermektedir. Enerji sektörü Rusya’nın ekonomisinin kalbini ve yurt dışı gelirlerin ana kaynağını oluşturmaktadır.
Dolayısıyla bu büyük enerji kaynakları ile enerji yapıları; Rusya’nın ekonomik gelişmesinin, iç ve dış politikasının temel aracıdır.
Sovyetler dağıldıktan sonra dünya ABD merkezli tek kutuplu egemenliğe dönmüştür. Ancak Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in öngörüsü ve stratejisi ile bugün tek kutuplu dünya tekrar iki kutuplu sisteme dönmüştür. Bu açıdan Rusya günümüzde tekrar uluslararası boyutta önemli bir aktördür.
Rusya’nın Petrol Rezervleri; 6.609 milyon ton seviyesindedir. Petrol rezervlerinin % 67.6’sı Batı Sibirya’da, % 2.6’sı Ural Bölgesi’nde ve % 2.5’i Volga Bölgesi’nde bulunmaktadır. Diğer taraftan Doğu Sibirya’da yeni petrol yatakları bulunmuştur.
Rusya’nın Petrol Boru Hatları;
1.Baltık Petrol Boru Hattı-1(Kuzey Avrupa)
2.Baltık Petrol Boru Hattı-2 (Batı Avrupa)
3.Doğu Sibirya-Pasifik Okyanusu Petrol Boru Hattı (Asya, Çin ve Kore)
4.Druzhba Petrol Boru Hattı (Ukrayna, Slovakya, Çekya, Polonya, Macaristan ve Almanya)
5.Adria Petrol Boru Hattı (Orta Doğu, Hırvatistan, Macaristan)
Rusya’nın Doğalgaz Rezervleri; Dünyanın en büyük kanıtlanmış doğalgaz rezervleri ile Rusya birinci sırada yer almaktadır. Rusya’nın doğalgaz rezervi ikinci sırada bulunan İran’ın iki katıdır.
Rusya’daki doğalgaz rezervleri; Urengoy, Yamburg, Orenburg, Shtokman, Zapolyarnoyet, Kharaseveyt, Bovanenko ve Medvezh’ta bulunmaktadır.
Doğalgaz Boru Hatları;
1.Güney Akım Boru Hattı; Rusya’nın Gazprom şirketi ile İtalya’nın Eni şirketinin başlattığı bu proje Başkan Vladimir Putin tarafından iptal edilmiştir.
2.Mavi Akım Doğalgaz Boru Hattı; Rusya’nın Türkiye’ye doğalgaz nakletmek amacıyla Karadeniz geçişli büyük bir boru hattıdır.
3.Yamal Avrupa Doğalgaz Boru Hattı; Yamal yarımadasından başlayarak Beyaz Rusya ve Polonya üzerinden Almanya’ya kadar gaz akışını sağlamaktadır.
4.Kuzey Akım Doğalgaz Boru Hattı; Halen inşaatı sürmektedir. Rusya’nın Viborg şehrinden başlayacak ve Almanya’nın Graysfeld şehrinde sona erecektir. Ukrayna, Beyaz Rusya, Baltık ülkeleri ve Polonya’yı devre dışı bırakmaktadır.
5.Transgas Doğalgaz Boru Hattı; Bu hat Ukrayna üzerinden geçip Avrupa’ya yaklaşık 130 milyar metreküp doğalgaz taşımaktadır. Rusya’nın Ukrayna ve Polonya ile yaşadığı sorunlar nedeniyle kullanılmak istenmemektedir.
6.Nabucco Doğalgaz Boru Hattı Projesi; Bu proje 2009 yılında Ankara’da imzalanmıştır. Bu projenin amacı Türkiye’den AB ülkelerine doğalgaz taşımaktır. Ancak Rusya’yı rahatsız etmiştir.
7.Türk Akımı Doğalgaz Boru Hattı; Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın inisiyatifi ile başlamıştır. Proje son derece süratli bir şekilde ilerlemektedir. Gazprom şirketi tarafından yapılmaktadır.
Rusya’nın Kömür Rezervi;
Rusya’nın başlıca kömür üretim alanları; Chelyabinsk, Kanks-Anhinsk, Kuznetsk, Lena, Moskova, Pechora, Raychikhinsk, Güney Yakutistan, Taymyr ve Zyranca’da bulunmaktadır.
Rusya Dünya’nın üçüncü büyük kömür rezervine sahiptir. Kömür rezervi yaklaşık 173 milyar tondur. Üretim ise 232 milyon tondur.
Rusya’nın Yenilebilir Enerji Kaynakları;
Rusya’nın güneş enerjisi; 41 ve 82 derece kuzey enlemlerinde bulunur. Rusya’nın Rusnano ve Renova tesislerinde güneş enerjisi santralleri bulunmaktadır.
Azak Denizi üzerinde Almanya’nın Siemens şirketi tarafından inşa edilen Rüzgâr Enerjisi Santrali bulunmaktadır.
Rusya hidro enerji santralleri bakımından dünya beşincisidir. Hidro enerji santralleri; Sayano-Şuşenskaya Barajı, Krasnoyarsk Barajı, Bratsk Barajı, Ust-İlimsk Barajı ve Zeya Barajı’nda bulunmaktadır.
Rusya’nın Uranyum Rezervi;
Rusya, dünyada en büyük dördüncü Uranyum rezervine sahiptir.
Rusya’nın Dış Politika Stratejisinde Enerji:
Rusya sahip olduğu 60 milyar varil petrol ve 48 trilyon metreküp doğal gaz rezervleriyle; dünyanın en önemli enerji üreticilerindendir. Dünya sıralamasında petrol ihracatında Suudi Arabistan’ın ardından ikinci sıradadır. Doğal gaz ihracatında birinci sıradadır. Kontrol ettiği boru hatlarıyla ve dağıtım ağındaki etkisiyle Avrupa doğalgaz pazarını kontrolü altında tutmaktadır. Avrupa Birliğinin doğal gaz ihtiyacının % 55’i Rusya tarafından karşılanmaktadır. Türkiye’nin ise ihtiyacının % 70’i Rusya’dan alınmaktadır.
Rusya, Orta Asya enerji arzı üzerinde tekel konumdadır.
Yeni boru hatlarıyla Avrupa üzerindeki etkisini daha da güçlendirmektedir.
Avrupa’daki dağıtım sistemleri Gazprom tarafından satın alınmıştır.
Gazprom’un Rusya’daki tekel konumu korunmuştur.
Rusya ve Orta Asya’daki enerji sahaları kontrol altında tutulmaktadır.
Rus projelerine karşı alternatif projeleri engellemek için politika geliştirmektedir.
Yabancı doğalgaz üreticileri (Katar ve İran) Avrupa pazarına girmemesi için politikalar üretmektedir.
Yabancı doğal gaz üreticilerinin hisselerini satın alarak enerji sahalarını kontrol altında tutmaktadır.
Rusya Ne Yapıyor?
Uluslararası hamlelerini enerji kartını kullanarak yürütüyor. Almanya’yı kuzey akım hattıyla bağımlı hale getiriyor.
Avrupa’nın geri kalanı da farklı değil. Orta Asya ve Hazar havzası hidrokarbonu için Avrupa’ya geçişte taşıyıcı rolünü üstleniyor. Burada Türkiye ile işbirliğine giderek oyuna dâhil ediyor.
Örneğin Suriye konuşulurken Rusya masaya Mavi Akım ya da Türk Akım kartlarını sürebilir. Türkiye bunu biliyor.
Şimdi buna Akkuyu eklendi. Rusya enerji alanında ülkelerle stratejik işbirliği geliştirerek, jeopolitik hamle üstünlüğünü eline geçiriyor.
Rusya’nın Türkiye ile Enerji İlişkileri
Türkiye’nin Rusya açısından önemi coğrafi konumundan kaynaklanır. Türkiye petrol ve doğal gaz açısından kıt kaynaklara sahip fakat enerjinin nakli konusunda önemli bir konumdadır. Türkiye bir nevi enerji geçiş merkezidir. Türkiye bu konumu ile bir yandan enerji konusunda Rusya’ya bağımlıdır. Ancak enerji taşınması konusunda Rusya’nın önemli bir ortağıdır.
Rusya son dönemde iklim değişikliklerinin de etkisiyle kutup bölgesinde önemli sahaları devreye sokuyor. Bu konuda ciddi itirazlar olsa da Moskova erken hareket ederek, kutuplarda üstünlüğü ele geçirdi.
Türkiye’nin enerji alanında Rusya ile Sovyet döneminden başlayan ilişkileri var. Bu ilişkiler 21’inci Yüzyılda stratejik seviyeye yükseldi. Bundan bir adım sonrası Türkiye ile Rusya’nın Karadeniz’de ortak projeler geliştirmesidir. Bunun için Kırım konusunda Türkiye stratejik bir karar almalıdır.
Kırım Cumhuriyeti ve Enerji
Karadeniz’in kuzeyinde yarım ada olan Kırım, yaklaşık 27 bin Km2 yüzölçümüne sahiptir.
Başkenti Simferopol-Akmescit’tir.
Nüfusu 2.600.000 dir. Nüfusun % 67’si Rus, % 16 Ukrain, % 12’si Kırım Tatarı, % 5 diğeri (Kazan Tatarı, Azeri, Karaim, Kırımçak, Yahudi, Ermeni, Beyaz Rus, Bulgar, Moldovan ve Leh) tir.
Ukrayna’da yaşanan iç savaş sürecinde; halk savaşa katılmayarak 2014 baharında Ukrayna’dan ayrılmış ve referandum ile Rusya Federasyonu’na katılmıştır.
2014’de Kırım, Kırım Cumhuriyeti adı altında Rusya Federasyonu’nu oluşturan 22. Cumhuriyetten birisi olmuştur. Bugün Kırım, Rusya’nın Güney Federal Bölgesi’nin en önemli cumhuriyetidir.
Kırım Cumhuriyeti’nde Rusça, Ukraince ve Kırım Tatarca resmi dil olarak kabul edilmiştir.
Rusya Federasyonu Başkanı Vladimir Putin imzalı 2014 yılı baharında Kırım Tatarlarına yönelik rehabilitasyon yasası imzalanarak yürürlüğe girmiştir.
Bu rehabilitasyon yasası çerçevesinde, Kırım Tatarlarına yönelik iyileştirme çalışmaları başlamıştır. 2014 yılından bugüne kadar bir adet 1200 kişilik okul açılmış, 212 adet sosyal konut hak sahiplerine dağıtılmış ve Büyük Cuma Cami ve müftülük binası inşası devam etmektedir. Ayrıca 3 adet cami restorasyonu yapılmış, Hansaray gibi kültür miraslarının restorasyonu devam etmektedir.
Kırım Tatar halkına yönelik sosyal kültürel organizasyonlar desteklenmektedir.
Kırım’ın yeniden yapılanması çerçevesinde bir yeni havaalanı yapılmakta ve ikinci havaalanı inşası projesi hazırlanmaktadır. Kırım yarımadasını Rusya ana kıtası ile birleştiren Kırım Köprüsü 2019 da hizmete girecektir. Kırım Köprüsü ile Sivastopol şehrini birleştiren 300 km’lik otoban inşası devam etmekte ve paralel demiryolu inşası yakında başlayacaktır.
Kırım’daki Enerji Potansiyeli
Kırım’da iki adet termik santral, bir güneş enerji sistemi ve bir rüzgâr enerji santrali bulunmaktadır.
Kırım’da bulunan Çernomor Neftgaz sistemini Gazprom satın almıştır. Denizde arama çalışmaları devam etmektedir. İki yeni arama platformu kurulmuştur. Çernomor Neftgaz’a bağlı 10 adet mevcut gaz havzası, 7 adet gaz sahası ve 29 deniz arama gemisi bulunmaktadır.
Kırım’da ayrıca 3 adet gaz kondensat fabrikası ve 6 gaz depolama tesisi bulunmaktadır.
Kırım havzasında yılda yaklaşık 5 milyar metreküp gaz çıkartılmaktadır. Bu miktarın yakın zamanda 10 milyar metreküpe çıkarılma imkânı vardır. Kırım’da üretilen gaz, Rusya’nın iç kesimlerine göre daha ucuza üretilmektedir.
Kırım yarımadasında 1300 km’lik boru hattı bulunmaktadır. Ayrıca Karadeniz ve Azak’ı birleştiren 300 km’lik denizaltı boru hattı da bulunmaktadır.
Kırım’da bulunan Glebov Gaz Depolama Tesisi yeniden modernize edilmiştir.
Kırım’da bir adet doğalgaz dönüşümlü elektrik santrali yakın zamanda faaliyete geçecektir.
Kırım, Rusya’ya katıldıktan sonra 358,7 kilometre uzunluğunda Krasnodar-Kırım boru hattı projesi tamamlandı ve çalışmaya başladı.
Çernomor Neftgaz’a ait iki adet petrol kuyusu faaliyetini sürdürmektedir.
Kırım’da Azak Denizi’nden başlayarak Kerç-Kefe-Yalta hattında denizde çıkarılmamış zengin petrol ve gaz yatakları olduğu bilinmektedir. Bu enerji kaynakları derin değildir. Daha yüzeysel alanda bulunmaktadır.
Türk Akımı Boru Hattı, Kırım’ın altında Karadeniz’de ilerleyerek Türkiye’nin Avrupa yakasına bağlanacaktır.
Kırım’da çok sayıda jeotermal kaynak bulunmaktadır. Hâlihazırda Tarhankut Jeotermal işletmesi bunların başında gelir.
Kırım, 2.300 Km² rüzgâr enerjisi alanına sahiptir. Bu alanda toplam kapasitesi 10 bin MW olan rüzgâr santralleri inşa edilebilir.
Ayrıca iki adet doğalgaz dönüşümlü elektrik santrali inşaatı sürmektedir.