Twitter
Visit Us
YOUTUBE
YOUTUBE
LINKEDIN
Share

 

 

Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti (Kuzey Kore)’nin resmi televizyon kanalında 6 Ocak 2016 günü yerel saatle 10.00’da ilk hidrojen bombası denemesini başarıyla gerçekleştirdiğini açıklamasının ardından Japonya, Çin ve ABD’deki jeolojik ölçüm merkezleri ve sismoloji birimleri Kuzey Kore’nin kuzeyinde 5.1 şiddetinde sarsıntı tespit ettiklerini kamuoyuyla paylaştılar. Güney Kore, Japonya ve ABD başta olmak üzere Türkiye, Çin Halk Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu, İngiltere, Fransa dâhil birçok ülke ve Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK) Kuzey Kore’yi kınadı.

Kuzey Kore ilk nükleer denemesini 9 Ekim 2006’da, ikincisini 25 Mayıs 2009’da, üçüncüsünü 21 Şubat 2013’te gerçekleştirmişti. 6 Ocak 2016’da yapılan son deneme ile Kuzey Kore’nin neredeyse her üç yılda bir nükleer silah denemesi yaptığı görülüyor. İlk denemenin yarattığı sarsıntının şiddeti 4.2 iken, diğer denemelerde ölçülen değerler sırasıyla 4.7, 5.1 ve 5.1 olarak kaydedilmişti.

Kuzey Kore’nin hidrojen bombası denemesine ilişkin dış basında yer alan değerlendirmelerin genel olarak dört konu üzerine odaklandığı görülüyor. Çoğunlukla denenen silahın gerçekten bir hidrojen bombası (termonükleer silah) olup olmadığı ile başarısı değerlendirilirken, Pyongyang yönetiminin sahip olduğu nükleer silah atma yeteneklerinin yanı sıra Kuzey Kore’yi caydırmak üzere alınacak önlemler tartışılıyor.

Hidrojen bombası atom bombasından çok daha güçlü bir silah olduğundan çok daha yüksek güçte bir sarsıntıya neden olması beklenirken yukarıda da görüldüğü üzere son ölçülen sismik değer bir önceki atom bombası denemesinde ortaya çıkan sarsıntının şiddetinden farklı değil. Bu nedenle 6 Ocak’ta denenen silahın gerçekten bir hidrojen silahı olduğu konusunda ciddi şüpheler var.1

Nükleer denemelerin tespitinde sismik karakteristiklerin yanı sıra neden oldukları ışınetkin (radyoaktif) maddenin tespiti de hangi tür silahın denendiği konusunda ipuçları veriyor. Son denemenin gerçekten termonükleer silah denemesi olduğunu teyit etmek açısından biraz daha zaman ve ölçüme ihtiyaç duyulduğu açıklandı ama Kuzey Kore nükleer patlamayı Punggye-ri yeraltı tesislerinde gerçekleştirildiğinden ışınetkinliği (radyoaktivite) yer altında hapsolmuş durumda.2

Atom bombasının fisyon, hidrojen bombasının ise füzyon tepkimesi ile çalıştığı, hidrojen bombasının patlamayı tetiklemek için ayrıca bir atom bombasını da içermesi gerektiği, bu yüzden atom bombası onlarca kiloton TNT’ye eşdeğer güce sahipken hidrojen bombasının binlerce kiloton (megaton) güçte olduğu belirtiliyor. Gerçekleştirilen denemenin neden olduğu sarsıntının şiddeti Pyongyang yönetiminin hidrojen bombası geliştirdiğine yönelik iddiasını çürütüyor.

Ancak hidrojen silahlarının değişik türleri var ve bunlar ‘fisyon-füzyon-fisyon’, ‘güçlendirilmiş fisyon’, ‘fisyon-füzyon’, ‘takviye edilmiş harp’ başlıkları vs. olarak kategorize ediliyorlar. Kuzey Kore’nin son gerçekleştirdiği denemenin minyatür bir hidrojen tepkimesini (trityum izotopu) içeren güçlendirilmiş fisyon denemesi olduğu ve başarısızlıkla sonuçlandığı iddia ediliyor. 3,4

Diğer taraftan Kuzey Kore’nin geliştirdiği nükleer silahları atma vasıtalarına sahip olmadığı yönünde bilgiler var. Kuzey Kore’nin elinde Hwasong-5 (1000 kg harp başlığı, menzili 300 km.), Hwasong-6 (700 kg., 500 km.)  ve Rodong-1 (700 kg., 1300 km.) kısa menzilli balistik füzeleri bulunuyor. 26 Mart 2014’te Kuzey Kore orta menzilli iki adet Rodong-1 balistik füzesini doğu kıyılarından Japonya yönünde fırlatmış,5 27 Mart 2014’te Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK)  Kuzey Kore’yi Birleşmiş Milletler (BM) kararlarına aykırı hareket etmekle suçlamıştı. Kuzey Kore’nin BM temsilcisi o dönemde yeni bir tür nükleer deneme yapılacağı müjdesini vermiş ama nasıl bir deneme olacağı sorusunu yanıtsız bırakmıştı.6 Şimdi kastedilen bu denemenin hidrojen bombası denemesi olduğu anlaşılıyor. Kuzey Kore’nin sadece askeri geçit törenlerinde görülen KN-08 model kıtalararası balistik füze projesi bulunmakla birlikte, henüz proje tamamlanmış değil. Hidrojen bombalarının atom bombalarından çok daha hafif oldukları biliniyor. Bu nedenle füze harp başlıklarında kullanılmaları daha kolay, eğer Kuzey Kore’de bu teknoloji varsa.

Tartışılan diğer bir konu Kuzey Kore’ye uygulanacak yaptırımlar. Bugüne kadar BMGK‘nın 14 Ekim 2006 tarihli 1718, 25 Mayıs 2009 tarihli 1874 ve 7 Mart 2013 tarihli 2087 sayılı yaptırım kararları Pyongyang Yönetimini nükleer programından caydırmada etkili olamadı. Bundan sonra uygulanacak yaptırım kararlarının da Kuzey Kore nükleer programını sonlandırmasında etkili olması beklenmiyor. Kuzey’in izolasyonunun bölgenin güvenliğine faydasından çok zararı olduğu bir gerçek.

Bütün tartışmalar bir yana, Pyongyang’ın son nükleer denemesi Kore Yarımadası’ndaki mevcut statüyü değiştirecek bir gelişme olarak görülmeyebilir, çünkü Pyongyang 2006’dan buyana nükleer silah denemeleri yapıyor.  Ancak son nükleer silah denemesi Pyongyang’ın nükleer programında teknoloji ve tecrübe bakımından önemli bir seviyeye ulaştığını göstermesi bakımından önemli.

Kuzey Kore nükleer programını ABD müdahalesine karşı caydırıcılığı sağlamak üzere geliştirmektedir. Ayrıca nükleer program ve silahlarını ekonomik yardım veya karşılıklı ilişkilerin normalleştirilmesi için müzakere aracı olarak görmektedir. Ancak bu son tecrübe ile Pyongyang’ın nükleer programını müzakere etme seçeneğini kaybettiği söylenebilir. Çünkü Kuzey Kore’den kaynaklanan nükleer tehdidin sonlandırılmasında çözüm olarak rejim değişikliği de artık düşünülmeye başlanmıştır. Nükleer denemenin ve hidrojen bombası açıklamasının Kuzey Kore’nin genç lideri Kim Jong-un kendi iç kamuoyuna güçlü lider imajını vermek için de planlanmış olabilir.

Kuzey Kore’nin bölgede gerginliği artıran her hamlesi izolasyonunun daha da derinleşmesine, ABD’nin bölgedeki askeri varlığını güçlendirmesine neden olmaktadır. Yarımadada 2010’da yaşanan gerginlik ABD’nin Güney Kore’deki askeri mevcudiyetini artırmasına, 2012’de Güney Kore’ye devredilmesi planlanan askeri birliklerin harp zamanı kontrolünün bir süre daha ABD’de kalmasına, Jeju Adası’nda yeni bir deniz üssünün kurulmasına, ABD ile Güney Kore birlikleri arasında daha fazla birleşik askeri tatbikatlar icra edilmesine neden olmuştu.

Son gelişmelerin ardından Cumhuriyetçiler tarafından Kuzey Kore’yi ihmal etmek ve kifayetsiz kalmakla suçlanan Obama yönetiminde7 ve sonraki dönemde ABD’nin bölgedeki askeri varlığını ve bölgedeki müttefikleri ile askeri işbirliğini daha da güçlendirmesi, Güney Kore’de Yüksek İrtifa Bölge Savunma Sistemi tesis edilmesinin — Pekin’in karşı duruşuna rağmen — tekrar gündeme gelmesi beklenmektedir. Nitekim ABD, Kuzey Küre’nin nükleer denemesine bir cevap olarak Pazar günü (10 Ocak 2016) günü Kore yarımadası üzerinde nükleer silah taşıma ve atma kapasitesi de olan B-52 ağır bombardıman uçağı uçurmuştur. Ayrıca gelecek ay Kore yarımadasına ABD ile Güney Kore’nin müşterek yapacağı deniz tatbikatlarına da katılmak üzere bir uçak gemisi muharebe grubu göndereceği de basına yansımıştır.

Kore yarımadasında barış ve istikrarın tesisi Çin’in yararına olduğundan Pekin karşılıklı görüşmelerle çözümden yanadır. Çin devlet başkanı Xi Jinping 2014 başlarında Altılı Görüşmelerin tekrar başlatılması için Pyongyang ve Seul’de temaslarda bulunmuş, Çin Dışişleri Bakanı da Eylül 2015’te Altılı Görüşmelerin diğer katılımcılarına (Kuzey Kore, Güney Kore, Japonya, ABD ve Rusya Federasyonu) çağrıda bulunmuştu; ama sonuç alınamadı.  Altılı Görüşmelerin detayını aşağıda ayrı bir bölüm olarak sunulan “Kuzey Kore’nin Nükleer Programına İlişkin Kronolojik Bilgi” içerisinde bulabilirsiniz.

Bu arada Kim Jong-un yönetimindeki Kuzey Kore’nin Çin Halk Cumhuriyeti ile ilişkilerinin soğuduğu ve başka müttefik arayışına girdiği, son dönemde Rusya Federasyonu ile iyi ilişkiler geliştirdiği gözlenmektedir. Ağustos 2015’te Pekin’in Zafer Günü kutlamaları davetine Kim Jong-un’un icabet etmemesi iki ülke arasında soğuyan ilişkilerin işareti olarak görülmüştür. Ancak yine de İki ülke arasındaki ideolojik akrabalık, ticari bağlar (Kuzey Kore gıda ve yakıt ihtiyacının % 70’den fazlasını Çin’den temin etmektedir), karşılıklı antlaşma ve çıkarlar nedeniyle Kore Yarımadasının nükleer silahlardan arındırılmasının Çin olmaksızın başarılması mümkün görülmemektedir.

 

———————————————————————————————————

 

 

Kuzey Kore’nin Nükleer Programına İlişkin Kronolojik Bilgi:

Kuzey Kore’nin nükleer programı, 1959 yılında Sovyetler Birliği ile Kuzey Kore arasında nükleer işbirliği antlaşması imzalanması ile başlamıştır. Antlaşma çerçevesinde, 1965 yılında Yongbyon yakınlarında bir nükleer araştırma merkezi kurulmuş, yakıt olarak yüksek oranda zenginleştirilmiş uranyum (highly enriched uranium – HEU) kullanan IRT-2M reaktörü Sovyet Rusya tarafından teçhiz edilmiştir. 8

Pyongyang yönetimi, Sovyet yardımıyla inşa edilen araştırma reaktörünün Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı – UAEA (International Atomic Energy Agency-IAEA) tarafından denetlenmesini kabul eden antlaşmayı 1977 yılında imzalamıştır.

Kuzey Kore 1980’den itibaren nükleer silah geliştirmeye yönelmiş, nükleer tesislerini uranyum üretmek ve dönüştürmek üzere kullanmaya başlamıştır. Program kapsamında her biri gaz soğutmalı, dengelenmiş grafit ve doğal uranyum yakıtlı, tamamen yerli tasarım ve üretim olmak üzere; Yongbyon’da biri 5 MWe’lik araştırma, diğeri 50 MWe’lik prototip enerji, Taechon’da 200 MWe’lik tam ölçekli enerji olmak üzere üç reaktörün inşasına başlanmıştır.

1980 ile 1985 arasında reaktörler için uranyum metal yakıt elemanları üretmek ve “sarı pasta” rafine etmek üzere Yongbyon’da yakıt üretim tesisleri kurulmuştur. 9

1985 yılında ABD, istihbarat raporlarına dayanarak Kuzey Kore’nin Pyongyang’ın 90 km. kuzeyinde gizli bir nükleer reaktörünün bulunduğunu açıklayınca, artan baskılar üzerine Pyonyang yönetimi, aynı yıl Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Andlaşması (Nuclear Non-Proliferation Treaty-NPT)’na taraf olmak zorunda kalmış; ancak söz konusu antlaşmanın gereği olan Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı – UAEA (International Atomic Energy Agency-IAEA)’nın Güvence Denetimleri Antlaşması (Safeguard)’nı imzalamamıştır.

Kuzey ve Güney Kore arasındaki ilişkilerin 1989’da yumuşamaya başlamasıyla birlikte taraflar arasında iki önemli antlaşma 1991 yılı sonunda imzalanmıştır. Bunlar;

  • Uzlaşma, Saldırmazlık, Mübadele ve İşbirliği Sözleşmesi [Temel Antlaşma] (Agreement on Reconciliation, Nonaggression, Exchanges, and Cooperation-Basic Agreement) ve
  • Kore Yarımadası’nın Nükleer Deklarasyonu [Birleşik Deklarasyon] (Declaration on the Denuclearization of the Korean Peninsula – Joint Declaration)’dur.

Birleşik Deklarasyon yarımadanın nükleer silahlardan arındırıldığını tetkik etmek üzere, iki taraflı nükleer denetim rejiminin tesisini zorunlu kılmıştır. 19 Şubat 1992’de yürürlüğe giren bildirge ile taraflar; Kore Yarımadası’nda “nükleer silahların test, montaj, üretim, tedarik ve depolanması ile konuşlandırılmasını” yasaklamış, “nükleer yeniden işleme ve uranyum zenginleştirme” faaliyetlerinde bulunmamayı taahhüt etmişlerdir. Her iki tarafın katılımıyla yarımadanın nükleer silahsızlandırılmasını kontrol etmek üzere bir Kuzey-Güney Birleşik Nükleer Kontrol Komisyonu (North-South Joint Nuclear Control Commission – JNCC) oluşturulması kararlaştırılmıştır.

Kuzey Kore, 1985’de imzaladığı NPT antlaşması ile taahhüt ettiği, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı – UAEA (International Atomic Energy Agency-IAEA)’nin Güvence Denetimleri Antlaşması (Safeguard)’nı 30 Ocak 1992’de imzalamıştır. Bu çerçevede, Mart 1992’de Kuzey-Güney Birleşik Nükleer Kontrol Komisyonu (JNCC) teşkil edilmiş, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın denetimleri Haziran 1992’de başlamıştır.

Ocak 1993’te nükleer atık içerdiğinden şüphelenilen ve rapor edilmeyen iki tesiste UAEA’nın denetim talebinin Kuzey Kore tarafından reddedilmesi ile birlikte nükleer tesislerin uluslararası denetimleri tekrar kesilmiştir. 2 Mart 1993’de Kuzey Kore NPT’den çekileceğini ve nükleer tesislerine denetçileri almayacağını açıklamıştır.

BM Güvenlik Konseyi (BMGK) Kuzey Kore’yi Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı ile işbirliği yapmaya sevk etmek ve Kore Yarımadası’nın Nükleer Deklarasyonu (Birleşik Deklarasyon)’na uymasını sağlamak üzere 11 Mayıs 1993’de, 825 sayılı kararını çıkarmıştır. 10

BMGK’nin 825 sayılı kararı ve ABD’nin nükleer tesisleri vuracağı uyarısının ardından Kuzey Kore, nükleer programını Çerçeve Antlaşması kapsamında tasfiye etmeyi kabul etmiş11, 21 Ekim 1994’de, Cenova’da, Kuzey Kore ile ABD arasında Çerçeve Antlaşması imzalanmıştır. 12

Çerçeve Antlaşması ile Kuzey Kore inşa edilmekte olan 50 MWe ve 200 MWe’lık dengelenmiş-grafit reaktörler ile 5 MWe’lik reaktör ve nükleer yakıt işleme ünitesi de dahil olmak üzere nükleer programını dondurmaya ve nihayetinde tasfiye etmeye razı olmuştur. Bunun karşılığında Pyongyang yönetimine ihtiyacına binaen ilk etapta alternatif yakıt verilmesi, müteakiben iki hafif su reaktörü tesis edilmesi sözü verilmiştir. Güvenli ve nispeten az plütonyum üreten 1,000 MWe’lık iki hafif su reaktörünün Kuzey Kore’nin kritik seviyeye ulaşan enerji ihtiyacını karşılayacağı değerlendirilmiştir. Antlaşma ile ABD ve Kuzey Kore arasındaki ilişkilerin tedricen geliştirilmesi ve Kuzey’in Güney Kore ile diyaloga başlaması taahhüt altına alınmıştır.

1994 Çerçeve Antlaşması’nın pürüzsüz uygulanması Güney Kore menşeli hafif su reaktörüne Kuzey Kore’nin itirazları üzerine tıkanmış, Kuzey Kore ve ABD yetkilileri arasında Malezya/Kuala Lumpur’da, 12 Haziran 1995’de yapılan görüşmeler neticesinde taraflar uzlaşmaya varmışlardır. Kuzey Kore, hafif su reaktör modeli ve projeyi yürütecek ana müteahhidin belirlenmesi konularında Kore Yarımadası Enerji Geliştirme Organizasyonu (Korean Peninsula Energy Development Organization- KEDO)’nun kararlarına uymayı kabul etmiştir.

Çerçeve Antlaşması gereğince Yongbyon’da bulunan nükleer tesislerin bakım ve onarımları 1994’ten başlayarak 2002 yılı sonuna kadar yapılmamıştır; Kasım 2002 başında ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı James Kelly’nin, Kuzey Kore’nin uranyum zenginleştirdiğini açıklamasının ardından ABD, Kuzey Kore’ye ağır yakıt sevkiyatını durdurmuştur. Böylece ABD ile Kuzey Kore arasındaki tansiyon Aralık 2002’de tekrar yükselmiştir. 13

Kuzey Kore uranyum zenginleştirdiği yönündeki iddiaları önce yalanlamış, sonra doğruluğunu kabul ederek Çerçeve Antlaşması’ndan çekildiğini duyurmuştur.14 Ayrıca Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı denetçilerini sınır dışı ederek, 1994 yılından itibaren depolanmış bulunan kullanılmış yakıt çubuklarını tekrar işleme tabi tutmak üzere 5 MWe’lik nükleer reaktörünü Şubat 2003 itibarıyla faaliyete geçirdiğini bildirmiştir. 15

Bu gelişmenin üzerine, Kuzey Kore’nin nükleer silahlanma programı ile ortaya çıkan güvenlik ile ilgili sorunları barışçıl yollarla çözüme kavuşturmak amacıyla; Kuzey Kore, Güney Kore, Çin Halk Cumhuriyeti, ABD, Rusya Federasyonu ve Japonya’nın katılımı ile Altılı Görüşmeler (Six Party Talks)’in yapılması kararlaştırılmıştır. 16

Bu arada Şubat 2003’de faaliyete geçirilen 5 MWe’lık reaktörün muhtemelen Nisan – Haziran 2005 arasında boşaltılmış ve tekrar yüklenmiş olduğu, Çerçeve Antlaşması ile inşası durdurulan 50 MWe’lık reaktörün onarımı için Ağustos 2005’de yeni bir proje başlatıldığı öğrenilmiştir. 17

9 Ekim 2006’da korkulan olmuş, Kuzey Kore ilk nükleer denemesini gerçekleştirmiştir. ABD Jeolojik Ölçme Merkezi (United States Geological Survey-USGS) 41°.29N 129°.09E +/- 8.1 km. mevkiinde Richter ölçeği ile 4.2 şiddetinde yer sarsıntısı tespit etmiştir. Japon sismoloji birimleri de bu bilgiyi doğrulamıştır.18 Pyongyang yönetiminin ilk nükleer denemesinin ardından BM Güvenlik Konseyi 14 Ekim 2006 tarihinde 1718 sayılı yaptırım kararını almıştır. 19

2003’ten 2007’ye kadar yapılan beş tur Altılı Görüşmelerde önemli bir ilerleme kaydedilememiştir. Beşinci Tur görüşmelerin üçüncü safhasında (8-13 Şubat 2007) Kuzey Kore petrol yardımı ve ABD, Japonya ile ilişkilerin normalleştirilmesi karşılığında nükleer tesislerini kapatmayı kabul etmiştir.20 13 Şubat 2007 tarihinde yapılan antlaşma ile Kuzey Kore, 19 Eylül 2005 tarihli nükleer silah programını sonlandıracağına dair nihai ortak bildiriyi uygulamaya geçirmek üzere adım atmayı taahhüt etmiştir. 21

Kuzey Kore yine rahat durmamış 5 Nisan 2009’da, Kwangmyongsong-2 uydusunu fırlatma girişiminde bulunmuştur. BMGK da Kuzey Kore’yi suçlayan 13 Nisan 2009 tarihli “Başkanlık Açıklaması”nı yayınlamıştır.

BMGK’nın başkanlık açıklamasına tepki olarak Pyongyang yönetimi bu sefer, 14 Nisan 2009’da Altılı Görüşmeler (Six Party Talks)’den çekildiğini ve “nükleer zenginleştirme programına devam edeceğini” ilan etmiş ve ülkede tekrar faaliyete geçirilmiş olan nükleer denetçileri sınır dışı etmiştir. 22

İkinci nükleer deneme ilkinden yaklaşık üç yıl sonra 25 Mayıs 2009’da yapılmıştır.23 BMGK, 25 Mayıs 2009’daki nükleer denemesi ve müteakip tarihlerde icra ettiği füze atışları nedeniyle Kuzey Kore’ye yönelik olarak 12 Haziran 2009 tarihinde oybirliği ile 1874 sayılı yaptırım kararını almıştır.

BMGK’nın 1874 sayılı kararı, 14 Ekim 2006’da alınan 1718 sayılı karara ilave olarak, Kuzey Kore’nin mali işlemlerine ve silah sanayinin gelişmesine yönelik kısıtlamalar içermiş, açık denizlerde seyreden ve Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti ile ticaret yapan gemilerin yükünün denetime tabi tutulmasına ilişkin hükümleri içermiştir. 24

Kuzey Kore Dışişleri Bakanlığı, BMGK’nin 1874 sayılı kararına tepki göstererek, 13 Haziran 2009 tarihinde, plütonyum stoklarının silah haline getirileceği ve uranyum zenginleştirme çalışmalarına başlanacağını açıklamıştır. 25

Kuzey üçüncü nükleer silah denemesini 12 Şubat 2013’de gerçekleştirmiş, Çin Bilim ve Teknoloji Üniversitesi patlamanın 41°.17N 129°.04E +/- 94 m. mevkiinde meydana geldiğini ve 12.2 kt +/- 3,4 kt değerinde enerji ortaya çıkardığını tespit etmiştir. 26

Üçüncü Denemenin ardından BMGK 7 Mart 2013 tarih ve 2087 sayılı kararı ile Kuzey Kore’ye bankacılık, seyahat ve ticaret alanlarını kapsayan yeni bir yaptırım rejimi uygulanması yönünde karar almıştır.27 Yaptırım kararının hazırlanmasında Çin Halk Cumhuriyeti ABD’ne destek vermiştir.

 

Faydalanılan Kaynaklar:

1 Botelho G., McKirdy E., (2016, 7 Ocak), U.N. poised to act against North Korea after lastest nuclear test, CNN, erişim: Ocak 2016, http://edition.cnn.com/2016/01/06/asia/north-korea-hydrogen-bomb-test/

2 Sengupta S., Sanger D. E. ve Sang-hun C., (2016, 6 Ocak), Security Council Condems Nuclear Test by North Korea, The New York Times, erişim: Ocak 2016, http://www.nytimes.com/2016/01/07/world/asia/north-korea-hydrogen-bomb-claim-reactions.html?_r=0

3 Beauchamp Z., (2016, 5 Ocak), North Korea says it just tested a hydrogen bomb. Here’s what we know., Vox World, erişim: Ocak 2016, http://www.vox.com/2016/1/5/10721180/north-korea-earthquake-nuclear-test

4 Faith R., (2016, 6 Ocak), Yes, North Korea Probably Tested a H-Bomb – Just Not the Kind You’re Thinking Of, Vice News, erişim: Ocak 2016, https://news.vice.com/article/yes-north-korea-probably-tested-an-h-bomb-just-not-the-kind-youre-thinking-of

5 Stewart, P. (2014, 6 Nisan), U.S., eyeing North Korea, to send more missile defense ships to Japan, Reuters, erişim 6 Nisan 2014, http://www.reuters.com/article/2014/04/06/us-usa-japan-defense-idUSBREA3500M20140406

6 Nichols, M. (2014, 4 Nisan), North Korea tells world ‘wait and see’ on new nuclear test, Reuters, erişim 6 Nisan 2013, http://www.reuters.com/article/2014/04/04/us-northkorea-usa-un-idUSBREA331IG20140404

7 Miller J., (2016, 7 Ocak), What can US do about North Korea? Six options after ‘hydrogen bomb’ test, Fox News, erişim: Ocak 2016, http://www.foxnews.com/opinion/2016/01/07/what-can-us-do-about-north-korea-six-options-after-hydrogen-bomb-test.html

8 Hecker, S.S. ve Liou, W. (2007, Mart), Dangerous Dealings: North Korea’s Nuclear Capabilites and the Threat of Export to Iran, Arms Control Association, erişim: Aralık 2010, https://www.armscontrol.org/act/2007_03/heckerliou

9 A.g.e.

[1]0 Nuclear Weapons Program, Federation of American Scientists, erişim: Nisan 2014, http://www.fas.org/nuke/guide/dprk/nuke/index.html

11 North Korea and weapons of mass destruction, Wikipedia, erişim: Nisan 2014, http://en.wikipedia.org/wiki/North_Korea_and_weapons_of_mass_destruction

12 Nuclear Weapons Program, Federation of American Scientists, erişim: Nisan 2014, http://www.fas.org/nuke/guide/dprk/nuke/index.html

[1]3 Hecker, S.S. ve Liou, W. (2007, Mart), Dangerous Dealings: North Korea’s Nuclear Capabilites and the Threat of Export to Iran, Arms Control Association, erişim: Aralık 2010, https://www.armscontrol.org/act/2007_03/heckerliou

[1]4 Nuclear Weapons Program, Federation of American Scientists, erişim: Nisan 2014, http://www.fas.org/nuke/guide/dprk/nuke/index.html

[1]5 Hecker, S.S. ve Liou, W. (2007, Mart), Dangerous Dealings: North Korea’s Nuclear Capabilites and the Threat of Export to Iran, Arms Control Association, erişim Aralık 2010, https://www.armscontrol.org/act/2007_03/heckerliou

[1]6 China: Korean six-party talks to help avoid new conflict (2010, 18 Aralık), RIA Novosti, erişim: Nisan 2014, http://en.ria.ru/world/20101218/161836382.html

[1]7 Hecker, S.S. ve Liou, W. (2007, Mart), Dangerous Dealings: North Korea’s Nuclear Capabilites and the Threat of Export to Iran, Arms Control Association, erişim: Aralık 2010, https://www.armscontrol.org/act/2007_03/heckerliou

[1]8 Nuclear Weapons Program, Federation of American Scientists, erişim: Nisan 2014, http://www.fas.org/nuke/guide/dprk/nuke/index.html

[1]9 Security Council Condemns Nuclear Test By Democratic People’s Republic of Korea, Unanimously Adopting Resolution 1718 (2006), United Nations Security Council, erişim: Nisan 2014, http://www.un.org/News/Press/docs/2006/sc8853.doc.htm

20 China: Korean six-party talks to help avoid new conflict (2010, 18 Aralık), RIA Novosti, erişim: Nisan 2014, http://en.ria.ru/world/20101218/161836382.html

2[1] Hecker, S.S. ve Liou, W. (2007, Mart), Dangerous Dealings: North Korea’s Nuclear Capabilites and the Threat of Export to Iran, Arms Control Association, erişim Aralık 2010, https://www.armscontrol.org/act/2007_03/heckerliou

22 Parry, R. L. (2009, 24 Nisan),  North Korea is fully fledged nuclear power, experts agree, The Times Asia, erişim Aralık 2010, http://www.thetimes.co.uk/tto/news/world/asia/article2610159.ece

23 Timeline of the North Korean nuclear program, Wikipedia, erişim: Nisan 2014,  http://en.wikipedia.org/wiki/Timeline_of_North_Korea_nuclear_program

24 Security Council, Acting Unanimously, Condemns In Strongest Terms Democratic People’s Republic of Korea Nuclear Test, Toughens Sanctions, United Nations Security Council, erişim: Nisan 2014, http://www.un.org/News/Press/docs/2009/sc9679.doc.htm

25 Nuclear Weapons Program, Federation of American Scientists, erişim: Nisan 2014, http://www.fas.org/nuke/guide/dprk/nuke/index.html

26 2013 North Korean nuclear test, Wikipedia, erişim: Nisan 2014, http://en.wikipedia.org/wiki/2013_North_Korean_nuclear_test

27 Resolution 2087 (2013), United Nations Security Council, erişim: Ocak 2016, http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/2087(2013)