Türkiye ile Güneydoğu Asya Uluslar Birliği (ASEAN) arasında Diyalog Ortaklığı ilişkisi kurulması kararı, ASEAN’ın 50’nci yıldönümünün kutlandığı 5 Ağustos 2017 tarihinde kabul edilmiştir. Böylece Türkiye, iki yıl süren görüşmelerin ardından Güney Doğu Asya Ülkeleri Birliği’nin Diyalog Ortağı olmuştur. Bölge dışı ülkelerin, tıpkı Avrupa Birliği’nde olduğu gibi ASEAN’a tam üye olmaları mümkün değildir. Kuruluş’un bölge dışı ülkelerle yürüttüğü kurumsal ilişkilerde en ileri statü Diyalog Ortaklığı’dır.

ASEAN’ın temeli; Endonezya, Filipinler, Malezya, Singapur ve Tayland Dışişleri Bakanlarının 8 Ağustos 1967 tarihinde Bangkok’ta imzaladıkları beş maddelik bildiriyle atılmıştır. ASEAN’ın amaçları; ekonomik, sosyal, kültürel, teknik, eğitim ve diğer alanlarda işbirliği gerçekleştirilmesi ile adalet kavramına, hukuka ve Birleşmiş Milletler ilkelerine saygı çerçevesinde bölgesel barış ve istikrarın sağlanması olarak belirlenmiştir.

1976 yılında imzalanan Dostluk ve İşbirliği Anlaşması (Amity and Cooperation in Southeast Asia) ve 1995 yılında imzalanan Güneydoğu Asya Nükleer Silahlardan Arındırılmış Bölge Anlaşması (Southeast Asia Nuclear Weapon Free Zone- SEANWFZ) ASEAN’ı yukarıdaki konularla sınırlı olmak üzere yasal açıdan bağlayıcılığı da olan bir uluslararası kuruluşa dönüştürmüştür.

Bu kapsamda Aralık 2005 Kuala Lumpur 11’nci ASEAN Zirvesi’nde bir adım daha atılmıştır. Zirve’de ASEAN’ın hedef ve amaçlarına ulaşılabilmesi için yasal ve kurumsal bir çerçeve plan olan ASEAN Şartı (ASEAN Charter) Hazırlanmasına Yönelik Kuala Lumpur Bildirisi imzalanmıştır. Bu kapsamda Avrupa Birliğine benzer şekilde bir yapılanmaya gidilerek ASEAN Güvenlik Topluluğu, ASEAN Ekonomik Topluluğu ile ASEAN Sosyo Kültürel Topluluğu olarak üç sütuna (bacağa) dayanan ASEAN Topluluğu’nun (ASEAN Community) kurulması kararlaştırılmıştır.

Kuala Lumpur’da 21-22 Kasım 2015 tarihlerinde yapılan 27’nci ASEAN Liderler Zirvesinde, ASEAN Ekonomik Topluluğu’nun (AEC) 1 Ocak 2016 tarihinden sonra gerçekleşmesini öngören Kuala Lumpur Bildirisi yayınlanmıştır. Avrupa Birliği’nde olduğu gibi 625 milyonluk tek bir pazarın oluşması hedeflenmiştir. Ekonomik Topluluğu’nun oluşmasıyla malların ve hizmetlerin serbest dolaşımı sağlanacak, üretim maliyetleri düşecek, bölgede üretilen ürünlerin yüzde 70’inde gümrük vergileri kaldırılacaktır. Böylece, ASEAN milli geliri 2025 yılına kadar yüzde 7 oranında büyüyecektir.

1997 yılında oluşturulan ASEAN+3 Forumu kapsamında ASEAN ülkeleri ile Çin Halk Cumhuriyeti, Japonya ve Güney Kore arasında siyasi, ekonomik ve sosyo-kültürel işbirliğinin geliştirilmesine yönelik görüşmeler gerçekleştirilmektedir.

ASEAN’ın merkezi Cakarta’dır. Üyeleri şunlardır: Endonezya, Malezya, Tayland, Filipinler ve Singapur, Brunei Darussalam, Vietnam, Laos, Myanmar ve Kamboçya. Diyalog Ortakları ise Türkiye, ABD, Kanada, Rusya, Avustralya, Çin Halk Cumhuriyeti, Japonya, Güney Kore, Hindistan, Avustralya, Yeni Zelanda ve Avrupa Birliği’dir. (S. Rıdvan Karluk, Uluslararası Kuruluşlar, 7. Baskı, Beta Yayım, İstanbul, 2014, s. 611)

Türkiye, ilk defa ASEAN Zirvesi’ne Dönem Başkanı Brunei’nin özel konuğu olarak 2013 yılında davet edilmiş, toplantıya dönemin Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu katılmıştır. Myanmar, Dönem Başkanı olduğu 8 -10 Ağustos 2014 tarihlerinde Nepido’da düzenlenen 47’nci ASEAN Dışişleri Bakanları Toplantısına Türkiye’yi davet etmiştir. Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu Ağustos 2015’de yapılan 48’nci ASEAN Bölgesel Forumu’nda Türkiye’yi temsil etmiştir.

Avrupa Birliği – ASEAN Serbest Ticaret Anlaşması (STA) müzakerelerinin 4 Mayıs 2007 tarihinde görüşülmesinin ardından, Türkiye ile ASEAN arasında STA müzakerelerinin başlatılması amacıyla 12 Haziran 2007 tarihinde girişimde bulunulmuştur. 6 Ağustos 2008’de ASEAN Ülkeleri Ekonomi ve Dışişleri Bakanlıklarına konu iletilmiştir. Daha sonra müzakerelerin başlatılmasına yönelik olarak ASEAN ülkeleri Ekonomi Bakanlarına birer mektup gönderilmiş ve destekleri istenmiştir.

Endonezya tarafından 16 Eylül 2008 tarihinde gönderilen cevabi mektupta Türkiye-ASEAN STA müzakerelerinin başlatılması için öncelikle Türkiye’nin ASEAN ile Diyalog Ortağı olması gerektiği açıklanmıştır. Diyalog Ortaklığı’nın gerçekleşmesiyle STA müzakerelerine de başlanabilecektir.

Bazı köşe yazarları, Türkiye’nin ASEAN ile Diyalog Ortağı olmasını, Türkiye’nin Avrupa Birliği ile olan ilişkileriyle karşılaştırarak, 1959 yılından bu yana AB’ye üye olamadığımızı ama 2 yıl içinde ASEAN ile Diyalog Ortaklığını gerçekleştirdiğimizi belirtmektedirler.

AB’ye üye olmak ile ASEAN’a Diyalog Ortağı olmak arasında dağlar kadar fark vardır.

AB; egemenlik yetkilerinin kısmen devredildiği, alınan ortak kararlara tüm üye ülkelerin uymak zorunda bulundukları, Batılı anlamda demokrasi ile yönetilen, üyelik için ekonomik (Maastricht) ve siyasi (Kopenhag) kriterlerini yerine getiren, ekonomik entegrasyona (bütünleşmeye) dayanan ve sadece Avrupalı ülkelerin katılabileceği bir uluslararası kuruluştur. Oysa ASEAN, bölge ülkelerinden oluşan işbirliğine yönelik bir kuruluştur. AB üyeliği için gerekli olan şartlar Diyalog Ortaklığı için gerekli değildir. Bu sebeple Diyalog Ortaklığını AB üyeliği ile karıştırmamak gerekir.

Türkiye Şanhay İşbirliği Kuruluşu (ŞİK) ile de Diyalog Ortağı’dır. Dönemin Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu imza töreninde yaptığı konuşmada “Tüm üye ülkelere ve örgütün genel sekreterliğine, son zirvede varılan mutabakatla, Türkiye’nin, yüzlerce değil binlerce yıldır beraber olan ülkelerden oluşan bir ailenin üyesi haline geleceği bu yeni dönemi mümkün kıldıkları için teşekkürlerimi sunuyorum” demişti. Davutoğlu, ortaklığın ekonomi ve ulaşım başta olmak üzere Türkiye’nin ŞİK ile bağlarını güçlendireceğini, bütün ülkeleri tehdit eden tehlikelere karşı birlikte mücadele etme imkânı sunacağını açıklamış, Türkiye ile ŞİK’nun omuz omuza yürüyeceği uzun bir yolun başlangıcı olduğunu vurgulamıştı.

ASEAN ile Diyalog Ortağı, bölgeye açılmak açısından önemlidir. Diyalog Ortaklığı ile, Güneydoğu Asya bölgesinde önemli bir siyasi ve ekonomik kuruluş olan ASEAN ile ilişkilerin güçlendirilmesi yönünde önemli bir adım atılmıştır.

Türkiye, ASEAN ile kurumsal ilişkilerini geliştirme kararını 1999 yılında almış, Sektörel Diyalog Ortağı olmak için niyetini açıklamıştır. Dostluk ve İşbirliği Anlaşmasına (ASEAN/TAC) 19-23 Temmuz 2010 tarihlerinde Vietnam’da yapılan ASEAN Dışişleri Bakanları Toplantısı’nda taraf olmuş, Cakarta Büyükelçiliği aynı yıl ASEAN nezdinde akredite edilmiştir.

Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu Diyalog Ortaklığı konusunda şu değerlendirmeyi yapmıştır: “2015 yılında başvurmuştuk, iki yıldır yoğun bir çalışma sürdürüyorduk arkadaşlarımızla beraber. Hem yol haritamız hem de eylem planımız, ASEAN üyesi ülkeler tarafından da takdirle karşılandı. Esasen ASEAN’ın bu statüsüne başvuran başka ülkeler de vardı, bu sene sadece Türkiye‘ninkini kabul ettiler. Bu tabii Türkiye ‘nin çok yönlü, proaktif dış politikasına uygun bir açılım.”

Türkiye’nin Latin Amerika açılımı, Afrika ile ortaklık politikası bulunduğunu hatırlatan Dışişleri Bakanı, bunların yanı sıra Türkiye’nin Güneydoğu Asya bölgesine de uzun zamandır yoğun önem verdiğini belirtmiştir. Laos’ta açılacak büyükelçilik ile ASEAN bölgesindeki tüm ülkelerin başkentlerinde temsilcilik olacağını açıklayan Bakan, Türkiye’nin yol haritası ve eylem planının uygulanması için hem kurumsal olarak ASEAN ile hem de üye ülkelerle birlikte çalışmalarını sürdüreceğini belirtmiştir.

Çavuşoğlu, “Hem siyasi hem de kurumsal olarak bu bölgedeki ülkelerle ilişkilerimiz daha da gelişecek. Ayrıca ASEAN sadece artık siyasi bir örgüt değil, ekonomik bir örgüt haline geldi. ASEAN bölgesiyle ikili ticaret hacmimiz artıyor ve önümüzdeki süreçte bu rakamlar, ASEAN üyesi ülkelerle ikili ticaret hacmimiz daha hızlı şekilde artacak. Ayrıca iş adamlarımız için önemli fırsatlar ortaya çıkacak. İşin içinde insani kalkınma boyutu var, siyasi ilişkilerin geliştirilmesi var. Ayrıca ekonomik ilişkiler, kültürel ilişkiler gibi her alanda bu bölgeyle ilişkilerimiz çok daha iyi noktaya gelecek. Bundan sonraki yıllarda da ASEAN’ın bu tür toplantılarına, zirvelerine, dışişleri bakanları toplantısına da resmen katılacağız“ demiştir.

ASEAN ülkeleriyle 2002 yılında 1,3 milyar dolar seviyesinde olan toplam ticaret hacmimiz, 2016 yılında 8,7 milyar dolara yükselmiştir. 2005-2015 yılları arasında ASEAN ülkelerine yönelik TİKA’nın yardımlarının toplamı 147,8 milyon dolardır. Türkiye, ASEAN üyelerinin oluşturduğu polis örgütü olan ASEANAPOL’e 2014 yılında gözlemci üye olmuştur.