…

BATI AVRUPA’DA “MELEZ REJİM” OLAN TEK ÜLKE TÜRKİYE

İngiltere merkezli Economist dergisinin araştırma ve analiz birimi “Unit Economist Intelligence “ (EIU) 2022 yılının demokratik ve antidemokratik ülkeleri yayınlamıştır. 2022 yılını kapsayan demokrasi raporunda 167 ülke arasında Norveç ilk sırada yer alırken, “hibrit rejim” diye tanımlanan Türkiye 103’ncü sıradadır.  EIU’nun Demokrasi Endeksi raporunun son baskısı, küresel sıralamalardaki değişikliklerin açıklaması ve derinlemesine bir bölgesel incelemenin yanı sıra, Rusya’da demokrasinin neden başarısız olduğunu, bunun mevcut savaşa nasıl yol açtığını ve Ukrayna’da demokrasinin neden savaşla bağlantılı olduğunu araştırıyor.

EIU’nun Demokrasi Endeksi raporunun son baskısı, küresel sıralamalardaki değişikliklerin açıklaması ve derinlemesine bir bölgesel incelemenin yanı sıra, Rusya’da demokrasinin neden başarısız olduğunu, bunun mevcut savaşa nasıl yol açtığını ve Ukrayna’da demokrasinin neden savaşla bağlantılı olduğunu araştırıyor.

Ortalama küresel endeks puanı 2022’de duraklamıştır. Pandemi ile ilgili kısıtlamaların kaldırılmasının ardından bir toparlanma beklentisine rağmen, puan 2021’de 5,28 iken sonraki yılda 5,29’da (0-10 ölçeğinde) olup, neredeyse hiç değişmemiştir. Endeksin ölçüldüğü ülkelerin yarısından fazlasının puanları ya yerinde saymış ya da gerilemiştir. Batı Avrupa, puanı pandemi öncesi seviyelere dönen tek bölge olarak pozitif bir aykırı değere sahiptir.

Endeks’teki ilk on ülkeden sekizine ev sahipliği yapan Batı Avrupa, 2022’de belirgin bir iyileşme kaydeden tek bölgedir. Bölgesel puanı pandemi öncesi seviyelere yükselmiş, Norveç uzun süredir elinde tuttuğu zirvedeki konumunu korumuştur. Bu ülkeyi diğer dört İskandinav ülkesi yakından izlemektedir. Yeni Zelanda küresel sıralamada ikinci ülkedir. Bölgedeki tek “melez rejim” olan Türkiye, son on yılda Cumhurbaşkanı Recep Tayyip ERDOĞAN’ın giderek artan otokratik yönetimini yansıtan sert bir düşüş kaydetmiştir. Bazı küresel gelişmelere rağmen, demokrasi tehdit altında olmaya devam ediyor.

Rapor’da her ülke en fazla 10 puan alabiliyor. Puanlama, seçim süreci ve çoğulculuk, hükümet işleyişi, siyasal katılım, demokratik siyasal kültür ve sivil özgürlükler gibi beş başlık üzerinden yapılmaktadır. Ülkeler aldıkları puanlara göre “tam demokrasi,” “kusurlu demokrasi,” “hibrit (melez) rejim” ve “otoriter rejim“ olarak sınıflandırılmaktadır. Türkiye 10 üzerinden 4.35 puan alarak “hibrit rejim” olarak tanımlanmıştır.

Batı Afrika ülkesi Gambiya 4.47 puanla Türkiye’nin bir basamak üzerinde 102’inci sıradadır. 2006 yılından bu yana yayınlanan raporda Türkiye, 5,76 puanla en yüksek rakamı 2012’de elde etmişti. Listede Türkiye’nin seçim süreci ve çoğulculuk alanındaki puanı 10 üzerinden 3.5, hükümetin işleyişi 5.0, siyasal katılım 5.56, demokratik siyasal kültür 5.63, sivil özgürlükler ise 2.06 puandır. Afganistan 0.32 puanla 167’inci sırada yer alırken, İskandinav ülkesi Norveç 9.81 puanla listenin ilk sırasındadır.

Türkiye bölgedeki “hibrit rejim“e sahip tek ülkedir. Rapora göre Türkiye’de demokrasi ciddi şekilde sınırlanmıştır. Seçimler özgür ve adil değildir, medya sansüre tabidir, hukukun üstünlüğü zayıf, yolsuzluk yaygındır.  Türkiye, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip ERDOĞAN liderliğinde son on yılda puanında önemli bir düşüş yaşamıştır. 2012’de 5,76 puanı olan Türkiye’nin ortalama puanı 2022 yılında 1,41 puan düşerek 4,35’e gerilemiştir. Bu düşüş, otoriter Cumhurbaşkanı’nın giderek artan otokratik yönetimini yansıtmaktadır. Erdoğan, 2022 yılında medya, muhalefet ve kamuoyu üzerindeki baskıyı artırmıştır.  Ancak ülke zaten tüm kategorilerde çok düşük puanlara sahip olduğundan   birçok göstergenin daha aşağı inmesi mümkün değildir. Raporda geçen yıl TBMM’den geçirilen dezenformasyon yasasının da baskıları arttırdığına dikkat çekilerek şu tespit yapılmıştır:

“Artan baskı eğilimi, 2022’nin Ekim ayında ülkenin güvenliği ve kamu düzeni hakkında yanlış bilgi yaymaktan hapis cezasını içeren yeni bir dezenformasyon yasasının kabul edilmesiyle perçinlendi. 2022’nin Nisan ayında Erdoğan’ın Adalet ve Kalkınma Partisi, seçim kurullarına taraftarı olan yargıçların atanmasını kolaylaştırmak ve küçük partilerin seçim ittifakları yoluyla parlamentoya girmesini daha da zorlaştırmak için seçim yasasını da değiştirdi.”

Rapora göre dünya nüfusunun yüzde 45.3’ü, demokrasiyle yönetilen ülkelerde, geri kalan yüzde 36.9’lık kesim ise otoriter rejimlerin yönetimi altında yaşamaktadır. Raporda yer alan tespit önemlidir: “Bir önceki yıla göre sadece 0,01’lik bir artışla 10 üzerinden 5.29 olarak hesaplanan küresel puan, 2016’da başlayan ve olası görünen demokratik durgunluğun tersine dönmesinden çok durgunluğu temsil etmektedir.”

Bu kapsamda Hande KÜÇÜK’ün (Economist at Morgan Stanley London, England, United Kingdom) aşağıdaki değerlendirmesi önemlidir. Türkiye 14 Mayıs’ta çifte seçime gidiyor: 61 milyon civarında seçmen seçimini yapacak ve parlamentodaki temsilciler ile beş yıllık bir dönem için ülkenin cumhurbaşkanını seçecektir.  Yüksek Seçim Kurulu (YSK) tarafından açıklanan adaylar 14 Mayıs’ta yapılacak cumhurbaşkanlığı seçimlerinde yarışacak. Birden fazla adayın olduğu cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Kılıçdaroğlu 7-8 puan öndedir. Anketlerin medyanına göre yüzde 44’e karşı yüzde 51 ile Erdoğan’ın önündedir.

Kardeş şirket EIU’nun Demokrasi Endeksi’nin son baskısına göre, küresel demokrasinin uzun süredir devam eden düşüşü 2022’de durmuştur.  Anket, 167 ülkedeki demokrasi durumunu, en fazla on puan alan beş ölçüte göre derecelendirmektedir: seçim süreci ve çoğulculuk, hükümetin işleyişi, siyasi katılım, demokratik siyasi kültür ve sivil özgürlükler.  Dünya nüfusunun neredeyse yarısının (%45,3) bir tür demokraside, üçte birinden fazlasının (%36,9) ise otoriter yönetim altında yaşadığını göstermektedir. Bir önceki yıla göre sadece 0,01’lik bir artışla on üzerinden 5,29’luk küresel puan, 2016’da başlayan ve olası görünen demokratik durgunluğun tersine dönmesinden çok durgunluğu temsil etmektedir.