İki kez Nobel’e aday gösterilen, 1975 yılında çıkarılmış özel bir kanunla ilk ve tek Türkiye Cumhuriyeti Profesörü ünvanı verilen ve hayatını Türkçeye ve bilime adayan kimyacı, moleküler biyofizikçi ve biyokimyacı, eşsiz bilim insanı, Prof. Dr. Oktay SİNANOĞLU’nu saygıyla anıyoruz.
Oktay Sinanoğlu
(d. 25 Şubat 1935; Bari, İtalya – ö. 19 Nisan 2015; Florida, ABD) Türk kimyacı, moleküler biyofizikçi ve biyokimyacı Türk bilim insanı.
Türkiye’de akademik çalışmalarıyla olduğu kadar, Türkçe ile ilgili politik görüşleriyle de tanınmaktadır.
Hayatı
Babası Nüzhet Haşim Sinanoğlu’nun Türkiye Başkonsolosluğunda görev yapmakta olduğu İtalya’nın Bari şehrinde doğdu. 1939 yılında İtalya’da II. Dünya Savaşı’nın başlamasının ardından ailesiyle Türkiye’ye döndü.
Oktay Sinanoğlu, 1953 yılında TED Ankara Koleji’nden birincilikle mezun oldu. 1953 yılında okul bursu ile ABD’ye gitti. 1956’da Amerika Birleşik Devletleri’nde, Berkeley’deki Kaliforniya Üniversitesi’nin Kimya mühendisliği’ni başarıyla bitirdi. Ertesi sene MIT’de yüksek lisansını tamamladı (1957) ve Sloan Ödülü’nü kazandı. Doçentlik tezini tamamlamasının (1958-1959) ardından Berkeley’de kuramsal kimya alanında doktorasını tamamladı (1959-1960). Doktora danışmanı Kenneth Pitzer’di.
21 Aralık 1963 tarihinde Yale Üniversitesi’nde okumakta olan Paula Armbruster ile evlendi. Evlilik töreni the Branford College Chapel of Yale’de yapıldı. Bu evliliğin ardından, Dilek Sinanoğlu ile evlendi ve bu evliliğinden ikiz çocukları oldu.
19 Nisan 2015 tarihinde Amerika’nın Florida Eyaleti’nde hayatını kaybetti. Ünlü sanatçı Esin Afşar’ın ağabeyidir. Karacaahmet Mezarlığı’nda annesi Rüveyde Sinanoğlu ve kız kardeşi Esin Afşar Aral’ın yanına defnedilmiştir.
Akademik Kariyeri
1960’ta Yale Üniversitesi’nde öğretim üyesi oldu. 1 Temmuz 1963 tarihinde kimya alanında tam profesörlük unvanı alarak, 20. yüzyılda Yale Üniversitesi’nde “tam profesörlük” unvanını en genç yaşta kazanan öğretim üyesi olduğu açıklandı. İlerleyen zamanlarda, son yüzyılda tam profesörlük unvanını alan en genç ikinci öğretim üyesi olduğu ortaya çıktı. Yale Üniversitesi’nin son 300 yıllık tarihinde tam profesörlük unvanını alan üçüncü en genç öğretim üyesi olduğuna inanılmaktadır.
1964 senesinde Yale Üniversitesi’nde teorik kimya bölümünü kurdu. Yale’deki görevi boyunca, “Atom ve Moleküllerin Çok-Elektron Teorisi” (1961), “Çözgeniter Kuramı” (1964), “Kimyasal Tepkime Mekanizmaları Kuramı” (1974), “Mikrotermodinamik”(1981) ve “Değerlik Kabuğu Etkileşim Kuramı” (1983) çalışmalarını gerçekleştirdi. 1988 senesinde, laboratuvar ortamında birleştirilecek olan kimyasalların, birleştirmenin ardından nasıl tepki vereceklerini öngörebilmek amacıyla, kendi geliştirdiği matematik teorilerine dayanan devrimsel bir yöntem olan ve “Sinanoğlu İndirgemesi” olarak adlandırılan yöntemini yayınladı. Yale’de 37 sene çalıştıktan sonra, 1997’de emekli oldu.
Yale’de çalıştığı süre boyunca, çeşitli Türk üniversitelerine, TÜBİTAK’a ve Japan Society for the Promotion of Science(JSPS)’ye danışmanlık yaptı. 1962 yılında Orta Doğu Teknik Üniversitesi mütevelli heyeti Oktay Sinanoğlu’na danışman profesör unvanı verdi. 1975 yılında çıkartılan özel kanunla devlet tarafından kendisine Cumhuriyet Profesörü unvanı verildi. 1966’da Kimya dalında “TÜBİTAK Bilim Ödülü”nü, 1973’te Kimya dalında “Alexander von Humboldt Research Award”ı ve 1975’te “International Outstanding Scientist Award of Japan”ı kazandı. 1973’te T.C. Özel Elçisi olarak Japonya’ya gönderildi. Sinanoğlu ayrıca Nobel ödülü için iki defa aday gösterildi.
1997 yılında Yale’den emekli olmasının ardından Yıldız Teknik Üniversitesi’nde Profesör olarak çalışmaya başladı ve 2002 senesinde kadar Yıldız Teknik Üniversitesi Kimya Bölümü’nde çalışmaya devam etti.
Sinanoğlu birçok bilimsel kitap ve makale yazdı ve birçoklarına da katkıda bulundu. Ayrıca “Hedef Türkiye” ve “Bye Bye Türkçe”(2005) gibi eserlere de imza attı.
Yaşamı boyunca Kuantum mekaniği’ne birçok katkıda bulundu. P.A.M. Dirac’in de üzerinde uğraştığı ancak çözemediği “Kuantum mekaniği’nde Hilbert uzayının topolojisi ve içerdiği yüksek simetrileri” problemini çözdü.
Politik Görüşleri
Türkiye’de bulunduğu dönemde çalışmalarını daha çok toplumda bir Türkçe bilinci oluşturmaya adadı ve Türkçe’nin yabancı dillerin istilası altında olduğunu vurguladı. Eğitim dilinin Türkçe olması gerektiğini ve yabancı dilin takviyeli olarak öğretilmesinin gerektiğini savundu. Türkçede bulunan yabancı kökenli olduğunu söylediği bazı kelimelere çeşitli karşılıklar önerdi.
Ayrıca Türkçe’nin matematiksel yapısından dolayı en iyi bilim dili olduğunu söylemektedir.
Yazdığı Kitaplar
Akademik
- Modern Quantum Chemistry : Istanbul Lectures (Academic Press,1965)
- Sigma Molecular Orbital Theory (Yale Press,1970)
- Three Approaches to Electron Correlation in Atoms and Molecules (with K.Brueckner,Yale Press,1971)
- New Directions in Atomic Physics (with E.Condon,Yale Press,1971)
Diğerleri
- Göçmen Hamamı (ISBN 9786054569014)
- 2050’ye 5 Kala Dünyanın 105 Yıllık Tarihi (ISBN 9944090674)
- İlerisi için (ISBN 9944090611,ISBN 9944090612)
- Türkçe Giderse Türkiye Gider (ISBN 9944090605)
- Bye Bye Türkçe/ Bir Nev-York Rüyası (ISBN 9752977634, ISBN 9752977631)
- Büyük Uyanış (ISBN 975841027X, ISBN 9752977669)
- Hedef Türkiye (ISBN 9758410229, ISBN 9752977648)
- Ne Yapmalı / Yeniden Diriliş ve Kurtuluş İçin (ISBN 9752977626)
- Yeni Bilim Ufukları I (ISBN 9789944090)
- Yeni Bilim Ufuklari 2 Yeni bir matematik kuramı ve onunla bazı fizik kimya ilkelerinin bulunması(ISBN 9789789944095)
- Yeni Bilim Ufukları 3 Hayatın Örgüsü Elli Yıllık Biyolojinin Temellerini Sarsan Sorular (ISBN 9944090681)
- Açıklamalı Fizik, Kimya, Matematik Ana Terimleri Sözlüğü (ISBN 9789751619679)
Hakkında yazılan kitaplar
- Oktay Sinanoğlu, Türk Aynştaynı (hazırlayan: Emine Çaykara) (ISBN 975-297-765-0)
- Oktay Sinanoğlu, Bir Türk Dehası (yazan: Ahmet Hakan) (ISBN 9758618342)