Devletlerin kirli işlerini yapan özel askeri şirketler ile ilgili yaklaşık on yıldır bir şey yazmıyorduk. Bu sürede özel askeri ya da güvenlik şirketlerinin sayısında önemli bir artış oldu. Hatta bazı devletlerde bunlara verilen paralar ülkenin silahlı kuvvetlerine ayrılan bütçeyi geçti. ÖAŞ’lerin ortaya çıkışı yeni değildir. 1950 ve 1960’larda İngiliz askeri şirketleri Ortadoğu ve Afrika’da faaliyet gösterdiler. 1995’de Bosna-Hersek’teki iç savaş esnasında iyice görünür hale geldiler. 2003 yılındaki Irak Savaşı, ilk “özelleşmiş savaş” adını aldı. ÖAŞ’ler askerlerin gidemediği yerlere girdiler, 51 Amerikan kışlasını onlar korudular, gerilla savaşına katıldılar, Ebu Garip hapishanesindeki işkenceler de onların marifeti idi. Daha çok ABD, İngiltere ve Afrika’da üslenen özel askeri şirketler, yaptıkları sözleşmeler karşılığı askeri danışmanlık ve eğitim, istihbarat, operasyon desteği, lojistik destek, polisiye görevler, uyuşturucu ile mücadele, istihbarat ve benzeri hizmetler sağlamaktadır.

En önemli faydaları hükümetin üstlenmek istemediği yasal olmayan ve örtülü operasyonlar için kullanılmalarıdır. 2003-2011 arasında Irak’ta Amerikan asker sayısı ile özel askeri şirket elemanı sayısı hemen hemen aynı idi. 2009 yılında bile Irak’ta 25 bin Amerikalı özel askeri şirket mensubu vardı[1]. Amerikan askerleri ve ÖAŞ’leri 2011’de Irak’tan çıkarken eğiterek Suriye’ye gönderdikleri militanlar IŞİD oldu. Irak’ta sivil halka helikopterden ateş eden Blackwater elemanlarının videosu deşifre olunca, kapatıldı ama önce 2009’da Xe Services, 2011’de ise Academi adını aldı. Blackwater’ın Afganistan’daki şirketi, Frontier Services Group’tur. Academi, geçen Kasım’da Suudi Arabistan’da prenslerin (11 prens, dört bakan, 30 kadar eski bakan ve iş adamı) bir otele kapatılarak işkence ile sorgulanmasında görev aldı. Sorgulamalar sözde yolsuzlukları araştırmak için yapılıyordu ama aslında Salman muhaliflerini temizledi, Trump ise seçim kampanyasında kendisini desteklemeyenlerden intikam aldı.

Bugün de Washington için ÖAŞ’lerden daha iyi bir seçenek yoktur. ABD’nin örtülü ve kirli savaşları arttıkça onlara olan ihtiyaç artmakta ve Pentagon sürekli olarak gelişmelerini teşvik etmektedir. Son on yılda Pentagon, ÖAŞ’lerle 3.000’de fazla sözleşme yaptı. ABD hava ve deniz kuvvetlerinin toplamından %90 daha fazla drone (insansız hava aracı) kullanmaktadırlar. Ocak 2015’de Orta Doğu’dan sorumlu ABD Merkez Komutanlığı için çalışan 43 binden fazla özel askeri şirket mensubunun sadece 17 bin kadarı Amerikalı diğerleri İngiliz ya da Avustralyalı idi[2]. Bu şirketler sadece askerler için değil özellikle Amerikan istihbarat teşkilatları için caziptir. İlk defa Mayıs 2007’de Amerikan istihbarat teşkillerine özel şirketlerle sözleşme yapmak için bütçe (33.6 milyar dolar) tahsis edildi. Yapılan tahminlere göre ÖAŞ’ler Washington’un gizli operasyonları için yılda yaklaşık 150 milyar dolar alıyorlar.

Devletlere ve silahlı gruplara el altından silah sağlamak işleri de vardır. Örneğin ABD silah vermedik dese de Amerikan AirTronic, Ukrayna’ya Amerikan yapısı tanksavar silahları sağladı. IŞİD’in elindeki 1.500 kadar silah taşıyan araç gayri resmi olarak ABD tarafından gönderildi. Bu şirketlerin özel görevlerinden bir tanesi de terörist gruplara kitlesel imha (kimyasal) silah sağlamaktır. Suriye, Irak ve Afganistan’da bu şirketler halen oldukça aktiftir. ABD’nin bu şirketleri tercih etmesinin nedeni yapılan kirli işlerin sorumluluğunu üstlenmemektir ama 2008 yılında 17 ülke tarafından imzalanan Montreux Dokümanı’na göre bir özel askeri şirkete ev sahipliği yapan ülke onun eylemlerinden de tam sorumluluğa sahiptir.

Özel güvenlik şirketleri pazarının merkezinde ve rakipsiz olan bu şirketlerin etrafında çok farklı askeri hizmetler veren diğer büyük şirketler, sonra teknoloji şirketleri ve nihayet dış halka da ise kirli işler yapan küçük şirketler var[3]. Amerikan istihbaratının küresel savaşları için Leidos, Booz Allen Hamilton, CSRA, SAIC ve CACI International gibi şirketlere çok bağımlı olması önemli bir hassasiyet olarak görülüyor.

– Ağustos 2016’da NSA ve Pentagon için yüksek teknolojili istihbarat sistemi sağlayan ‘Leidos Holdings’ ile Lockheed Martin’in ‘Information Systems & Global Solutions’ şirketi birleşti. Sekiz bin çalışanı ile bu şirket şimdi NSA için sinyal analizi yapıyor, Orta Doğu ve Afrika’da Amerikan özel kuvvetlerine hedef buluyor[4]. Ledios, 50 milyar dolarlık iş hacmi ile istihbarat endüstrisinin dünyadaki en önemli beş şirketinden biridir. ABD casusluk ve gözetleme teşkilatları için özel sektörde çalışanların yaklaşık %80’ini sağlıyor.

            – Booz Allen Hamilton, 30 yıldan fazla bir süredir tüm Amerikan istihbarat teşkilatlarının özel eğitilmiş eleman kaynağıdır. Birçok işlevi arasında Amerikan istihbaratının hedef gösterdiği yüksek değerli kişileri izlemekte vardır.

            – CSRA Inc, uzun bir zamandır NSA adına gizli haberleşme sistemlerini işletmekte; istihbarat, keşif ve gözetleme işlerinden sorumludur. ABD hava kuvvetleri için 24 saat küresel istihbarat platformlarını işletir. Guantanamo’daki sorgulamalarda da görev almıştır.

            – SAIC, Amerikan Keşif Ofisi (NRO) için çok gizli uydu operasyonlarından sorumludur. NSA ve NGA için uydulardan gelen sinyal ve resimleri toplar. Afganistan’da ABD Kara Kuvvetlerini desteklemek için 8.5 milyar dolarlık yeni bir proje aldı.

            – CACI International, Abu Garip’teki işkence ve sorgulamaları yaptı. NSAve CIA’nın verdiği işlerle meşguldür. National Security Solutions ve Six3 Intelligence Solutions şirketlerini bünyesine katarak Afganistan ve Suriye’de özel görevler icra etmektedir. CACI istihbaratı, son yıllarda ABD’yi hedefleyen 1.500’den fazla teröristi tespit etti.

Bu beş şirket ABD hükümetinden yılda 16 milyar dolar almaktadır. NSA, CIA ve diğer istihbarat teşkilleri içinde de çalışan toplam 45 bin özel şirket elemanı vardır. Personel mevcutları; Leidos’un 8 bin, CACI 10 bini CSRA 8 bin ve SAIC, 6.600’dür. 2013 yılında Edward Snowden’in sızdırdığı belgeler hesapları doğrulamaktadır. Bu belgelere göre; Ulusal İstihbarat Programı için çalışan 107 bin kişinin %20’si olan 21.400 kişinin özel şirket elemanı olduğu anlaşılmaktadır. Askeri İstihbarat Programları için 18 milyar dolarlık yıllık bütçe dahilinde 183 bin kişi çalışmakta ve bunların da 36.600 kadarının özel şirket elemanı olduğu değerlendirilmektedir. Sonuç olarak, Amerikan istihbaratında 45 bini yukarıdaki beş şirkete ait olmak üzere 58 bin özel şirket elemanı olduğunu söyleyebiliriz. Bu beş şirketin dışında Northrop Grumman, Boeing, Raytheon, BAE ve Accenture gibi savunma şirketlerinin istihbaratın bölümlerinde casus çalışmaktadır. Bu şirketlere daha küçük ama pratik işler yapan ManTech International Corporation, Engility Corporation, L-3 Communications ve PAE’yi ekleyebiliriz. Bu şirketler sadece ABD politikacılarının değil, bizlerin de dünyayı nasıl görmemiz gerektiğini belirliyorlar.

Casusluk ABD’de son on yılda en hızlı gelişen özel endüstri alanlarından biri oldu. ABD hükümeti, özellikle Savunma Bakanlığı gittikçe özel şirketlere bağımlı hale gelmektedir. İstihbarat bütçesinin %70’i (yılda 56 milyar dolar) özel şirketlere gitmektedir[5]. Öte yandan Amerikan istihbaratının en terübeli çalışanları gittikçe özel şirketlere kaymaktadır. Halen ABD içinde 1271 kamu, 1931 özel şirket; terörle mücadele, ülke güvenliği ve istihbarat konularında 10 bin ayrı yerde çalışıyor[6]. Yaklaşık 854 bin kişi çok gizli güvenlik kleransı taşıyor. CIA’nın işbirliği yaptığı şirketler Tablo’da görülmektedir;

Tablo: CIA’nın İşbirliği Yaptığı Özel Şirketler

Kaynak: Walter Hickey, 25 Cutting Edge Firms Funded By The CIA, (Aug. 11, 2012).

ABD Başkanı Donald Trump, kendisine günlük olarak gelen yazılı istihbarat özetlerine ilgi göstermiyor. Trump’ın öncelikli haber kaynağı “Fox&Friends” gibi TV programları. Danışmanları ile yaptığı grup tartışmaları ise Trump’ın delice hareketleri nedeni ile verimli olmuyor[7]. Kendi kişisel geleceğinin derdine düşen Trump ve yönetimi 2017 yılında küresel, özel bir casus şebekesi geliştirmeyi kararlaştırdı. Amaç, Trump’ı derin devlet içinde hedef alan kişileri tespit etmekti. Trump başkan seçilirken Amerikan istihbaratı yanında değildi ve derin devlet içinde hala karşı taraftalar. Pompeo, CIA bürokrasisine güvenmiyordu ve kendine doğrudan bağlı bir yapı oluşturmaya karar verdi. Bu yapı içinde çeşitli ülkelerde resmi bir örtüsü olmayan Amerikan askeri casusları görevlendiriliyor. İran ve Kuzey Kore ile ilgili Amerikan istihbaratının Trump politikalarının dışına çıkmaması kontrol edilmek isteniyor.

CIA’nın Trump politikalarına uygun olmayan gündem değiştirmeleri son aylarda özellikle Suriye’de dikkati çekti. Yeni istihbarat yapısını geliştirme işinde Blackwater’in kurucusu Eric Price, İran-Kontra olayının faili Oliver North ve CIA’dan emekli arkadaşı John R. Maguire öne çıktı. Özel istihbarat şirketi Amyntor Group’un başkanı olan Maguire, Trump’ın ilk ekibinde yer alıyordu. Price ve Maguire’in casusları ve paralı askerleri halen Suudi Arabistan, İsrail, BAE, Mısır ve tüm Kuzey Afrika’da yakın işbirliği yapıyorlar. Price’ın küresel operasyon hücreleri ve suikast şebekesi 15 yıldır aktif durumda. Price, 2016 yılında Orta Doğu’da kurduğu suikast şebekesi ile sözde terörü destekledikleri gerekçesi ile bazı Arap milyarderleri kaçırma veya öldürme programı teklif etmişti[8]. 2017 yazında Price, Afganistan’daki savaşın tamamen özel askeri şirketlere bırakılmasını teklif etmişti. 30 Kasım 2017’de Beyaz Saray İstihbarat Komitesi’ne ifade veren Price, Şeysel adalarında Abu Dabi prensi Muhammed Bin Zayed ve Putin’in yakın adamı Rus fon yöneticisi Kirill Dmitriev ile buluştuğunu itiraf etti.

Rusların ÖAŞ tarihi ise 1990’larda Bosna-Hersek’e Sırpların yanında savaşmak için giden Rus gönüllüler ile başladı. Kremlin’in gönüllüleri halen Karabağ, Gürcistan, Kırım, Ukrayna (Donbass) ve Suriye sahnesinde aktifler. Önce 2008’de çıkarılan bir yasa ile Transneft, Lukoil ve Gazprom gibi şirketlerin kendi güvenliklerini sağlamak için silahlı eleman kullanma izni verildi. 2013’de ÖAŞ’lerin askeri hizmetler vermesini öngören yasa çıktı. 2016’da ise başka bir yasa ile bu şirketlere ülke dışında Rus çıkarlarını sağlama görevi verildi. Bu tür teşkiller gönüllü (paralı) askerler ve illegal silahlı örgütler olmak üzere ikiye ayrılabilir. Rus ÖAŞ’lerinin önde gelenleri arasında Wagner Grup, RSB, Anti-Terror, MAP, MS Group, Centre R, ENOT ve Cossacks sayılabilir. Hemen hepsi Ukrayna ve Suriye’de görevlidirler. Wagner Grup, özel kuvvetler ile birlikte Kırım ve Donbass için gönüllü topladı. Ardından Suriye’de savaşa katıldı ve Beşar Esat ile beş yıllık sözleşme imzaladı. Mart 2016’da Palmira’daki savaşta kayıplar verdi. ABD, 20 Haziran 2017’de Wagner Grup yöneticilerine yaptırımlar uygulama kararı aldı.

Son on yılda İngiltere’de de özellikle özel istihbarat şirketlerinin sayısında önemli bir artış oldu. Yıllık kazançları 2010’da 19 milyar dolara ulaştı[9]. Yaptıkları işleri çok basit bir şekilde açıklıyorlar; istediğiniz her bilgiyi sağlamak. Piyasada çok kalabalık denecek kadar ama genellikle küçük şirketler var. İngiliz Aegis Defence Services’in Irak, Kenya, Nepal, Afghanistan, Bahreyn ve ABD’de şubeleri var ve kişisel güvenlik sağlıyor. İngiliz G4S, 620 bin çalışanı ile dünyanın en büyük üçüncü özel güvenlik şirketidir.

Bunlar dışında da çok önemli küresel özel güvenlik ve istihbarat teşkilleri var. Örneğin, Hollanda merkezli İsrail şirketi ICTS International; hava yolları için gelişmiş Yolcu İzleme Sistemi ile algoritma kullanarak, hangi yolcuların tehlikeli olabileceğini belirliyor. KBR, Küba, Kosova and Afhanistan’da ihaleler alan şirketin Irak’ta hale 14 bin elemanı bulunuyor. 70 kadar ülkede 27 bin çalışanı var.

Kanada, özel kuvvetleri için özel istihbarat şirketleri ile sözleşmeler yapmaktadır. Bir milyar dolarlık sözleşme; özel kuvvetler için hedef bulma, operasyon süresince drone gözetlemesi gibi görev odaklı istihbarat kapsamlıdır. Suriye ve Irak’ta özel görevlere uygun drone alımına gidilmektedir. Bu aslında sadece Kanada’nın değil, Echelon ittifakı üyesi (UKUSA; Kanada, ABD, İngiltere, Avustralya ve Yeni Zelanda) beş ülkenin küresel izleme pogramları çerçevesinde geliştirilen özel kuvvetler istihbarat planlarının parçasıdır[10]. İstihbarat toplama için sadece gözetleme değil, casus kullanımı da sözleşmelerde vardır.

            Sonuç yerine..

ÖAŞ’ler ile ilgili en büyük problem bazılarının sistemi istismar etmesidir. Sözleşme şartlarını ne kadar yerine getirdikleri de tartışmalıdır. Bu tür şirketlerin kullanılması için sağlam bir hukuki çerçeve yanında siyasi istismara açık olmayan sıkı bir denetim gereklidir. Türkiye’nin uzun zamandır bu tür şirketlere ihtiyacı var. ÖAŞ’ler ülke dışında terör örgütünü bulup, avlayabilir; böylece, Silahlı Kuvvetler terör ile mücadeleyi zaman içinde Özel Kuvvetler ve ÖAŞ’lere indirgeyerek, daha önemli konvansiyonel görevlere odaklanabilir. Öte yandan melez savaşta, Irak ve Suriye’nin kuzeyindeki çıkarlarımızı da sağlamak üzere güvenlik ortamını şekillendirme faaliyetlerinde operasyonel görevler alabilirler. İstihbarat ihtiyaçlarımız için de özel şirketlerden yararlanabilecek geniş bir fonksiyon sahası vardır. Son yıllarda Türk basınına yansıyan SADAT gibi kuruluşlar ise hukuki çerçevesi sorunlu ve amatör yapılanmalardır.

[1] Thomas Bruneau, Daniel G. Straub, Security Contractors in the Middle East: First the Americans and Now the Russians, Center for a New American Security, (March 25, 2018).

[2] Valleriy Kulikov, How Come Military Contractors Are Doing The Pentagon’s Dirty Work? New Eastern Outlook, (December 02, 2017).

[3] David Isenberg, Shadow Force: Private Security Contractors in Iraq, Cato Institute, (February 16,, 2009).

[4] Tim Shorrock, 5 Corporations Now Dominate Our Privatized Intelligence Industry, The Nation, (September 8, 2016).

[5] Aubrey Bloomfield, Booz Allen Hamilton: 70% of the U.S. Intelligence Budget Goes to Private Contractors, mic.com, (June 14, 2013).

[6] Dana Priest, William M. Arkin, A hidden world, growing beyond control, Washington Post, (July 19, 2010).

[7] Derek Grossman, Presidential Intelligence Briefings: The Process Is Working. But Is Trump Listening? Rand, (March 5, 2017).

[8] Matthew Cole, Jeremy Scahill, Trump White House Weighing Plans for Private Spies to Counter “Deep State” Enemies, Intercept, (December 5 2017).

[9] Luis Ramirez, London’s Spy Industry Thrives in Private Sector, VOA, (February 10, 2017).

[10] Ben Makuch, Canada is using private intelligence contractors for its special forces, News Vice, (Mar 1, 2018).