…

Cemal Reşit Rey (25 Ekim 1904, Kudüs – 7 Ekim 1985, İstanbul), Türk Beşleri arasında yer alan Cumhuriyet tarihinin ilk kuşak bestecilerinden, Onuncu Yıl Marşı, Lüküs Hayat opereti gibi ünlü eserlerin yaratıcısıdır.

Cemal Reşit Rey sarayla yakın ilişkileri olan, son Osmanlı ailelerinden birinin oğluydu. 25 Eylül 1904’te Kudüs’te doğdu. Babası Ahmet Reşit Rey, o dönemde Kudüs’e mutasarrıf olarak atanmıştı. Cemal Reşit’in müziğe yeteneği o yıllarda ortaya çıktı. Diğer çocuklar sokakta oynarken o bulduğu bir akordeonu çalmaya ve ondan çıkan sesleri taklit etmeye çalışıyordu.

1985’te Lüküs Hayat 51 yıl aradan sonra yine aynı sahnede İstanbul Şehir Tiyatrosu’nda sahnelenecektir. Cemal Bey, gala gecesi için özel olarak hastaneden çıkarılır ve Harbiye Muhsin Ertuğrul Tiyatrosu’na getirilir. Eser yıllar sonra yine büyük bir başarı kazanmıştır. Haldun Dormen ve Gencay Gürün onu alkışlar arasında sahneye çıkarırlar. Seyirci onu dakikalarca ayakta alkışlar. Bu onun son sahneye çıkışı olacaktır. Ertesi gün tekrar hastaneye yatırılır ve buradan ikinci çıkışında Edirnekapı’daki aile mezarlığına defnedilecektir.

Cumhuriyet’in 10. yıl kutlamaları için 1933’te bir marş yarışması düzenlenir. Cemal Reşit Rey, güftesi Behçet Kemal Çağlar ve Faruk Nafiz Çamlıbel’e ait olan şiir üzerine bir beste yapmaya karar verir. Uzun süre uğraşıp, herkesin coşku ile birlikte söyleyeceği bir marş oluşturmaya çalışır. Ancak ağabeyi Ekrem Reşit’e yaptığı çalışmayı bir türlü beğendiremez. Sonunda Cemal Bey’in aklına mehter ritmi gelir ve besteyi yapar. Herkesin rahatlıkla söyleyebileceği bir eser çıkar ortaya.

Ankara’da eseri piyanoda çalarak kendi seslendirir. Marşı değerlendirecek olan heyet, Cemal beyin “Cumhuriyet” sözcüğünde majörden minöre geçildiğini, bunu da cumhuriyeti küçük düşürmek için yaptığını iddia eder. Cemal Reşit şöyle cevap verir: “Minör küçük anlamına gelir ama müzikte bu anlamda kullanılmaz. Beethoven’in Napoleon’un kahramanlıkları için yazdığı Eroica’nın ikinci bölümü de do minör tonundadır.”

Jüride bulunan bir başka kişinin, bir kahramanlık öyküsü olan Marseillaise’in de minör tonundan olduğunu söylemesiyle durum tatlıya bağlanır. Türkiye Cumhuriyeti’nin 10. Yıl Marşı böylece ortaya çıkmış olur.

Operaları

1. Faire Sans Dire, tek perde. Libretto: Ekrem Reşit Rey (Alfred De Musset’ten yararlanılarak) 1920.
2. Yarın Marek, üç perde, dört tablo. Libretto: Xavier Fromentin 1920.
3. Sultan Cem, beş perde, on iki sahne. Libretto: Ekrem Reşit Rey (Roussel Despierre’nin senaryosuna göre) 1924.
4. Zeybek, üç perde. Libretto: Ekrem Reşit Rey 1926.
5. Köyde bir facia, tek perde. Libretto: Ekrem Reşit Rey 1929.
6. Çelebi, dört perde. Libretto: Ekrem Reşit Rey 1942–1945. Orkestrasyonunun tamamlanması 1973.

Operet ve müzikalleri

1. La Petit Chaperon Rouge, iki sahne, 1920.
2. Üç saat, üç perde, 1932.
3. Lüküs hayat, üç perde, 1932.
4. Deli dolu, üç perde, 1934.
5. Saz Caz, üç perde, 1935.
6. Maskara, üç perde, 1936.
7. Hava Cıva, üç perde, 1937.
8. Yaygara 70, 1969.
9. Uy balon dünya, 1970.
10. Bir İstanbul masalı, 1971.

Cemal Reşit Rey’in ayrıca üç müzikal komedisi (revü’sü) vardır.

1. Adalar revüsü, 1934.
2. Alabanda, 1941.
3. Aldırma, 1942.

Orkestra yapıtları

1. Bebek Efsanesi (Senfonik Şiir), 1928,
2. Karagöz (Senfonik Şiir), 1930–1931.
3. Enstantaneler (Senfonik İzlenimler), 1931.
4. Scéne Turques (Halk Dansları Üzerine) dört parça, 1928.
5. Paysages de Soleil (Senfonik İzlenimler), 1931.
6. Inıtation (Senfonik Şiir), 1935.
7. Senfoni No:1, 1941.
8. L’appel (Senfonik Şiir), 1953.
9. Fatih (Senfonik Şiir), 1953.
10. Katibim (Piyano ve orkestra çeşitlemeler), 1953.
11. Senfonik Konçerto (İkili Orkestra için), 1963.
12. Senfoni No:2, 1969.
13. Türkiye (Senfonik Rapsodiler).
14. 50. Yıla Giriş (Senfonik Bölüm), 1973.

Konçertoları

1. Konçerto Kromatik (Piyano ve Orkestra için), 1932–1933.
2. Keman Konçertosu, 1939.
3. Piyano Konçertosu, 1949.
4. Gitar Konçertosu, 1978.

Konçertant parçaları

1. Introduction and Dance (Viyolonsel ve Orkestra için), 1928.
2. Konçertant Parçalar (Viyolonsel ve Orkestra için), 1955.
3. Andante ve Allegro (Keman ve Yaylılar Orkestrası için), 1967.

Oda müzikleri

1. Sonat (İki Piyano için), 1924.
2. Kentet (Beş Üflemeli Çalgı için), 1932.
3. Ondes Martenot ve Yaylı Çalgılar için Poem, 1934.
4. Yaylı Çalgılar Kuarteti, 1935.
5. Kısa Parça (Keman ve Piyano için), 1936.
6. Kuartet (Piyano ve Yaylılar için), 1938 – 1939.
7. Sextour (Tenor, Piyano ve Yaylılar Dörtlüsü için), 1939.
8. Colloqye Instrumental, 1957.
9. 12 Prelüd ve Füg (İki Piyano için), 1969.

Şan ve orkestra eserleri

1. Anadolu Türküleri (Dört Parça), 1926.
2. İki Anadolu Türküsü, 1930.
3. Mystique (Mevlana’nın “Mesnevi” Mukaddimesi), 1938.
4. Üç Anadolu Türküsü, 1970.
5. Vokal Fantezi, 1980.

Şan ve piyano eserleri

1. Je Me Demande (şiir: Ekrem Reşit Rey), 1919.
2. Üç Melodi (Paris’te Fromont Yayınevince basılmıştır), 1920.
3. Initiales sur un Banc (şiir: Ekrem Reşit Rey), 1921.
4. Chanson du Printemps (şiir: Ekrem Reşit Rey), 1922.
5. Au Jardin (şiir: Philoxene Boyer), 1923.
6. L’Offrande Lyrique (sekiz ezgi), 1923.
7. Nocturne (şiir: Ekrem Reşit Rey), 1925.
8. 12 Anadolu Türküsü (Paris’te Heugel Yayınevince yayınlandı), 1925–1926.
9. Vatan (Hulusi Öktem’in “Mekteplerde Musıki” adlı kitabında yayımlanmıştır, 1930.)
10. Dört Melodi (şiirler: Baki Süha Ediboğlu), 1956.

Koro eserleri

1. Anadolu Halk Türküleri (dört sesli koro için), 1926.
2. İki Parça (eşliksiz kadın korosu için “Yunus Emre’nin şiirleri üzerine”, 1936.
3. On Halk Türküsü (dört sesli koro ve piyano için), 1963.

Marşları

1. 10. Yıl Marşı (piyano ve şan; bando için düzenlemeleri yapılmıştır), 1933.
2. Denizciler Marşı (şan ve piyano için; bando düzenlemeleri yapılmıştır), 1935.
3. Yedek Subay Marşı (piyano ve bando düzenlemesi yapılmıştır), 1940.
4. 100. Yıl Marşı, 1981.

Piyano yapıtları

1. Scénes Turques, Anadolu Türküleri üzerine 6 parça (Heugel yayınevi, Paris), 1928.
2. Paysages de Soleil (Anadolu Halk Dansları üzerine 6 parça), 1930–1931.
3. Sonat, 1936.
4. Pelerinages Dans la Ville Qui N’est Plus que Souvenir (Ankara Devlet Konservatuvarı Yayını), 1940–1941.
5. Fantezi, 1948.
6. İki Parça, 1959.
7. On Halk Şarkısı (koro şarkılarının piyano uyarlaması, Ankara Devlet Konservatuvarı Yayını), 1967.

Sahne müzikleri

1. Özyurt, 1933.
2. Macbeth, 1934
3. Kral Lear, 1936.
4. Hamlet, 1936.
5. Benli Hürmüz, 1936.

1. Cenevre Konservatuvarı Solfej Birincilik Ödülü (1914-1915)
2. Cenevre Konservatuvarı Piyano Birincilik Ödülü (1914-1915)
3. Cenevre Konservatuvarı Erkek Birincilik Ödülü (1915-1916)
4. Cenevre Konservatuvarı parnak Birincilik Ödülü (1915-1916)
5. İspanyol Hükümeti’nin Alfonso X el Sabio Nişanı (1953)
6. İtalyan Hükümeti’nin Stella della Solidarietà Italiana Nişanı (1957)
7. Fransız Hükümeti’nin Chevalier de la Legion d’Honneur payesi
8. Fransız Hükümeti’nin Officier de la Legion d’Honneur payesi
9. TİSAV Elli Yıl Sahnede Kalanlar Ödülü (1980)
10. İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Osman Hamdi Ödülü (1981)
11. Atatürk Sanat Armağanı (1981)
12. Devlet Sanatçısı Unvanı (1981)
13. Mimar Sinan Üniversitesi Devlet Konservatuvarı Profesörü (1984)
14. Sevda-Cenap And Vakfı Altın Onur Madalyası (1985)

https://tr.wikipedia.org/wiki/Cemal_Reşit_Rey