Resim1: Türk Hazar Kağanlığı Haritası. Doğu ucunda Oğuz Türkleri, Kuzeyde Türk İdil Bulgar Devleti. M.S. 850.

Fransız araştırmacı tarihçi Rene Grousset, Hazarların 3. yüzyıl ve 6. yüzyıl arasında Asya’nın kuzeyinde faaliyeti gösteren ve çeşitli Moğol ve Türk kavimlerini de içinde barındıran, proto Türk devleti “Rouran Hükümdarlığı” soyundan geldiğini söylemektedir. El Mesudi’ye göre Hazarlar Hunlara bağlı Sabirlerin devamı olan bir topluluktu. Douglas Morton Dunlop ve Türkolog Peter Benjamin Golden, Hazarların Uygur soyundan geldiklerini ileri sürmüşlerdir. D. M. Dunlop, Hazarların Çin kaynaklarında “T’u-küe Ho-sa-K’o-sa” adı ile zikredildiğini ortaya çıkarmıştır.

Resim2: Musevi Hazar Türklerine ait 7 kollu şamdan şeklinde bir ikonografi ve Hakas Türklerine ait 7 kollu şamdan şeklinde insan figürü.

Hazarlar, 5. yüzyılda, Attila’nın 434 yılında Hun imparatoru olması üzerine bir süre Hunlara tâbi olmak zorunda kalmışlardır. 586’dan sonraki Bizans kaynaklarında Hazarlar, “Türkler” olarak geçmektedir ve çoğu, 740’lı yıllarda Museviliği benimsemiştir. Hazar kelimesi, gez(mek) anlamına gelen kaz- kökünden türemiştir. Ka-zar; gezer yani serbest dolaşan, bir yere bağlı olmayan anlamına gelmektedir.

Resim3: Hazar Türklerine ait 7 kollu şamdan altındaki Türk tamgası ve Kafakas Tatar Türk tamgası. Sağ ve sol tarafında nefir ve yedi dallı hayat ağacı.

Hazar Hakanlığı topraklarında türlü Türk grupları da vardı. Bu nedenle çeşitli Türk lehçeleri konuşulmakta idi. Bu sıralarda Hazarlar Batı Göktürk Hakanlığının batıda en uç noktasını meydana getiriyorlar ve yine Batı Göktürklerin arzusu ile Sasanilere karşı Bizans’a yardım ediyorlardı. İslam ve Ermeni kaynaklarına göre Hazarların Göktürklere bağlılığı 7. yy’ın ikinci yarısına kadar sürmüştür. Hazar Hakanlığının kuruluşu 630 yılındadır. Kuman Kıpçak baskısı altında Hazarlar XI. Yüzyıl içinde tarih sahnesinden çekilmişlerdir.

Resim4: Hazar Türklerine ait 7 kollu şamdan ikonografisi ve yanındaki ejder ağızlı nefir ve Türk Bektaşi dervişlerine ait ejder ağızlı nefir. Şamdanın alt tarafında Türk Tatar tamgası.

Hazarlar aslında Gök Tanrı dinine (Tengri Han) inanıyorlardı .Yani Hazar halkının çoğunluğu bu dinde idi. Fakat zamanla Hakan ailesi Museviliği kabul etti. Beyler ve saray erkanı da Musevi idi. Tüccar zümrenin arasında ise Müslümanlık yaygındı. Bir de Ortodoksluk Karadeniz’in kuzeyinde epeyce yayılmıştı. İslam tarihçilerinin kayıtlarına göre, camii, kilise ve sinagoglar yan yana bulunuyordu. Bugün Avrupa’da Yahudi dinine mensup olan Karaim Türkleri ve Kafkaslarda yaşayan Karaçaylar, Hazar Türklerinin çocuklarıdır.

Resim5: Kraliçe Çiçek adına bastırılan Bizans paraları.

Bizans İmparatoru III. Leo, oğlu V. Konstantin’i Hazar kağanı Bihar’ın (sonradan İrene adıyla vaftiz edilecek) kızı olan “Çiçek” ile evlendirmiştir. Bu evlilikten doğan IV. Leo Hazar, 25 Mart 775’te tahta çıkmıştır.

Resim6: 13. yy. Almanya Aşkenaz Musevilerine ait ay-yıldızlı yüzük.

Hazar Kağanlığı yıkıldıktan sonra batıya göç eden Hazarlar, Almanya başta olmak üzere diğer Avrupa ülkelerine yerleştiler. Aşkenaz Yahudileri olarak anıldılar.

Resim7: 13. yy. Almanya Aşkenaz Musevilerine ait ay-yıldızlı tamga-mühür.

Birçok Musevi Hazar Türk’ü, İspanya, İtalya ve Portekiz’e göç etmiştir.

Resim8: 14.yy. İspanya Haggadah. Anlatmak anlamına gelen “Haggadah” Hz. Musa ile ilgili söylenceleri, şarkıları, içeren ve vaat edilmiş toprakları anlatan mitoloji kitabı.

KAYNAKÇA

http://s155239215.onlinehome.us/turkic/14Khazars/HosszuGKhazarRuneWritingsEn.htm

KAFESOĞLU, İbrahim
1997, Türk Milli Kültürü, Ötüken Yayınları, Ankara

KOCARIK, Hasan
2013, Hazarlarda Devlet Yönetimi, Yüksek Lisans Tezi, KİLİS 7 ARALIK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANA BİLİM DALI

ÖGEL, Bahaeddin
2003, İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, T.T.K. Basımevi, Ankara